فصل یازدهم: سنت است نمازهای رواتب، غیر از نماز سنت صبح و نماز وتر، در سفر ترک شوند

بخاطر اینکه عاصم‌بن عمربن خطاب سروایت کرده است: «در راه مکه همراه ابن عمر بودم، که نماز ظهر را برایمان ۲ رکعت خواند، سپس بازگشت و همراه او بازگشتیم تا به محل استراحتمان رسیدیم، نشست و همراه او نشستیم، نگاهی به جایی که آنجا نماز خوانیدم انداخت، و مردم را دید که به نماز ایستاده‌اند، گفت: دارند چه کار می‌کنند؟ گفتم: می‌خواهند نماز سنت بخوانند، گفت: اگر می‌خواستم نماز سنت بخوانم نماز را به صورت قصر نمی‌خواندم و آن را تمام می‌کردم، ای برادرزاده‌ام، من در سفر همراه پیامبر صبودم و هیچگاه تا زمانی که فوت کرد بر دو رکعت نماز نیفزود، همراه ابوبکر بودم و او نیز بر دو رکعت نماز اضافه نکرد تا فوت کرد، همراه عمر بودم و او را نیز بر دو رکعت نماز اضافه نکرد تا فوت کرد، سپس همراه عثمان بودم و او نیز بر دو رکعت نماز اضافه نکرد تا فوت کرد، و خداوند می‌فرماید:

﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ﴾ [۱۳٧]

«رسول خدا صبرای شما بهترین نمونه و الگو است».

اما نماز سنت صبح و وتر را پیامبر صدر سفر و در غیر سفر ترک نکرد؛ ام‌المؤمنین عایشه لدر روایتی که از نماز سنت صبح پیامبر صنقل می‌کند، می‌فرماید: «پیامبر صهرگز دو رکعت نماز سنت صبح را ترک نکرد» [۱۳۸].

و به خاطر روایت ابوقتاده سدر مورد خواب ماندن پیامبر صو یارانش از نماز صبح، در سفر و بیدار شدنشان هنگام طلوع آفتاب، که «سپس بلال اذان نماز را داد، و پیامبر صدو رکعت نماز سنت صبح را خواند، سپس دو رکعت نماز صبح را خواند و مثل سایر روزها شروع به اعمال روزانه‌اش کرد» [۱۳٩].

اما انجام سنت وتر؛ عبدالله‌بن عمر سروایت می‌کند که: «پیامبر صبه هنگام سفر نماز شب را در حالی که بر شترش سوار بود می‌خواند و ارکان آن را به صورت اشاره به جا می‌آورد و فرقی نداشت که شترش رو به قبله باشد یا خیر و تنها نمازهای واجب را بحالت سواری نمی‌خواند، و نماز وترش را بر روی شترش می‌خواند». و در روایتی دیگر آمده: «پیامبر صنماز وترش را بر شترش می‌خواند» [۱۴۰].

اما ابن القیم/ می‌گوید «تعهد و محافظت پیامبرصبر انجام دادن نماز سنت صبح از هر سنت دیگری بیشتر بود و هرگز نماز سنت صبح و نماز وتر را چه در سفر و چه در غیر سفر ترک نمی‌کرد ... و روایت نشده پیامبرصدر سفر نماز سنتی به غیر از نماز سنت صبح خوانده باشد» [۱۴۱].

اما انجام نمازهای سنت مطلق، مثل: نماز ضحی، نماز تهجد در شب، و نمازهای نافلۀ مطلق و همۀ نمازهای سببدار، مثل: سنت وضو، سنت طواف، نماز کسوف و خسوف، نماز تحیه المسجد و امثال آنها در سفر و در غیر سفر، جایز و درست است [۱۴۲]. امام نووی / می‌گوید:

«علما بر مستحب بودن انجام نمازهای سنت مطلقه در سفر متفقند» [۱۴۳].

[۱۳٧] متفق علیه، بخاری (۱۱۰۱-۱۱۰۲)، مسلم (۶۸٩). [۱۳۸] متفق علیه، بخاری (۱۱۵٩)، مسلم، (٧۲۴). [۱۳٩] مسلم (۶۸۱). [۱۴۰] متفق علیه، بخاری (٩٩٩-۱۰۰۰)، مسلم (٧۰۰). [۱۴۱] زاد المعاد فی هدی خیر العباد (۱/۳۵۱). [۱۴۲] مجموع الفتاوی و مقالات امام ابن باز (۱۱/۳٩۰-۳٩۱). [۱۴۳] شرح امام نووی بر صحیح مسلم (۵/۲۰۵) و امام نووی می‌گوید: (در مورد مستحب بودن خواندن نمازهای سنت راتبه علما اختلاف دارند، ابن عمر و عده‌ای دیگر آنها را در سفر مکروه می‌دانند ولی امام شافعی و یارانش و جمهور علما آن را مستحب می‌دانند، و دلیلشان احادیث مطلقی است که در سنت بودن نمازهای رواتب آمده است) شرح نووی بر صحیح مسلم (۵/۲۰۵)، فتح الباری (۲/۵٧٧). ابن قدامه گفته: (اما در مورد سایر نمازهای سنت قبل و بعد از نمازهای فرض، احمد می‌گوید: امیدوارم که خواندن نماز سنت رواتب در سفر اشکالی نداشته باشد، از حسن روایت شده که گفته: یاران رسول خدا صسفرمی‌کردند و نمازهای سنت قبل و بعد از نمازهای فرض را می‌خواندند، و از امام عمر، علی، ابن مسعود، جابر، انس، ابن عباس، ابوذر وعده‌ی زیادی از تابعین چنین روایت شده و قول مالک، شافعی، اسحاق، ابوثور، ابن المنذر همین است، و ابن عمر قبل و بعد از نمازهای فرض، نماز سنت نمی‌خواند، مگر در تاریکی شب، و از سعید‌بن مسیب، سعیدبن جبیر، علی‌بن حسین نیز همین عمل نقل شده) ... سپس ابن قدامه در ادامه می‌گوید: (و روایت حسن از اصحاب رسول خدا صرا بیان کردیم (مصنف ابن أبی‌شیبه (۱/۳۸۲)و این دلالت دارد بر اینکه اشکالی در خواندن نمازهای سنت نیست و روایت ابن عمر دلالت می‌کند بر اینکه اشکالی در نخواندن نمازهای سنت نیست، پس بین این احادیث جمع کرده می‌شود. والله اعلم). المغنی (۳/۱۵۵-۱۵٧). می‌گویم ـ مؤلف کتاب ـ قول اصح همان قولی است که استادمان امام بن باز/آن را ترجیح داده که: مشروع است نمازهای رواتب در سفر ترک شوند، و سنت است نمازهای راتبه‌ی ظهر، مغرب، عشاء به غیر از صبح و وتر ترک شوند. چون پیامبر صنماز راتبه صبح و نماز وتر را ترک نمی‌کرد، بخاطر روایت ابن عمر و امثال او: پیامبر صنمازهای رواتب را در سفر ترک می‌کرد، اما نمازهای نافله‌ی مطلق و نمازهای سبب‌دار مثل: نماز ضحی، نماز تهجد، سنت وضو، سنت طواف، نماز کسوف وخسوف، تحیة المسجد و امثال اینها، در سفر و غیر سفر خواندنشان سنت است. مجموع الفتاوی، ابن باز (۱۱/۳٩۰-۳٩۱).