فصل دهم: جایز بودن خواندن نماز سنت بر روی سواری در سفر

خواندن نماز سنت بر روی سواری ـ شتر، هواپیما، ماشین، کشتی و وسایل نقلیۀ دیگر ـ درست است، ولی برای خواندن نماز فرض باید از سواری پیاده شد، مگر ناتوان باشد و عذری داشته باشد؛ بخاطر روایت عبدالله‌بن عمر سکه می‌گوید: «پیامبر صبه هنگام سفر نماز را در حالی که بر شترش سوار بود می‌خواند و ارکان آن را به صورت اشاره با سرش به جا می‌آورد و فرقی نداشت که شترش رو به قبله باشد یا خیر و شب تنها نمازهای واجب را به حالت سواری نمی‌خواند، و نماز وترش را هم بر روی شترش می‌خواند».

و در روایتی دیگر آمده: «فقط او نمازهای فرض را بر روی شترش نمی‌خواند» [۱۲٧]؛ و بخاطر روایت عامربن ربیعه سکه می‌گوید: «پیامبر صرا دیدم که نمازش را روی شترش به هر طرف که رو می‌کرد، می‌خواند». و در روایتی دیگر آمده: «و رسول خدا صاین کار را ـ نماز خواندن روی شترش ـ در نمازهای فرض انجام نمی‌داد». و در روایتی دیگر آمده: «او پیامبر صرا دید که نماز شب را در سفر و روی شترش به هر طرف که رو می‌کرد، می‌خواند» [۱۲۸].

و بخاطر روایت جابر سکه می‌گوید: «رسول خدا صبه هنگام سفر نمازش را روی شترش به هر طرف که رو می‌کرد، می‌خواند، و هرگاه می‌خواست نماز فرض بخواند از شترش پیاده می‌شد و رو به قبله می‌کرد» [۱۲٩]. و در روایتی دیگر آمده: «او روی شترش رو به مشرق نماز می‌خواند و هر گاه می‌خواست نماز فرض بخواند از شترش پیاده می‌شد و رو به قبله می‌کرد)». و در این باره احادیث و روایت زیاد دیگری امثال روایت انس سوجود دارد [۱۳۰].

مستحب است که در هنگام اقامۀ نماز سنت ـ تکبیره‌الإحرام ـ رو به قبله کند؛ بخاطر اینکه انس سروایت کرده که: «رسول خدا صاگر سفر می‌کرد و می‌خواست نماز سنت بخواند، با شترش رو به قبله می‌ایستاد و تکبیره الإحرام را می‌گفت، سپس بقیۀ نماز را رو به هر طرف که شترش می‌رفت، می‌خواند» [۱۳۱].

و اگر شخص مسافر این کار را هم نکند، باز نمازش بر اساس احادیث صحیحی که در این باره آمد صحیح است. و استادمان امام عبدالعزیز‌بن عبدالله بن ‌باز/ نیز همین را ترجیح داده است [۱۳۲].

امام نووی/ می‌گوید: «نماز سنت روی سواری در سفری که نماز در آن قصر شود بر اساس اجماع مسلمانان جایز است» [۱۳۳].

اما در سفری که نماز در آن قصر نشود باز رأی اصح بر جایز بودن خواندن نماز سنت روی سواری دلالت می‌کند و مذهب جمهور علما نیز بر این قرار دارد [۱۳۴].

بخاطر فرمودۀ خداوند:

﴿وَلِلَّهِ ٱلۡمَشۡرِقُ وَٱلۡمَغۡرِبُۚ فَأَيۡنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجۡهُ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ وَٰسِعٌ عَلِيمٞ١١٥﴾[البقرة: ۱۱۵].

«و مشرق و مغرب برای خدا است، پس به هر کجا رو کنید، روی خداوند آنجاست، حقیقتاً خداوند دارای رحمت فراوان و دانش بی‌پایان است».

امام ابن جریر / این قول را ترجیح داده که در حکم این آیه خواندن نماز سنت بر روی سواری، در حالی که به هر طرف رو کند، داخل می‌شود [۱۳۵]. و حافظ ابن حجر عسقلانی/ از امام ابن جریر طبری «رح روایت کرده که: طبری این دلیل برای جمهور علما آورده که خداوند تیمم کردن را به عنوان اجازه و آسانی‌ای برای مریض و مسافر، قرار داده و اجماع بر این است که هر کس به فاصلۀ یک مایل یا کمتر از شهر خارج شد و نیت بازگشت به خانه‌اش در شهر و عدم ادامۀ سفر را داشته باشد و آبی را نیابد، باز تیمم برای او جایز است، پس همچنان که در این فاصله تیمم برای او جایز است پس خواندن نماز سنت بر روی حیوان نیز جایز است، چون در هر دو اینها رخصت و آسانی‌ای مشترک وجود دارد» [۱۳۶].

[۱۲٧] متفق علیه، بخاری (٩٩٩-۱۰۰۰-۱۰٩۵-۱۰٩۶-۱۰٩۸-۱۱۰۵)، مسلم (٧۰۰). [۱۲۸] متفق علیه، بخاری (۱۰٩۳-۱۱۰۴)، مسلم (٧۰۱). [۱۲٩] بخاری (۴۰۰-۱۰٩۴-۱۰٩٩-۴۱۴۰). [۱۳۰] مسلم (٧۰۲). [۱۳۱] ابوداود (۱۲۲۵) و حافظ ابن حجر عسقلانی در بلوغ المرام، حدیث (۲۲۸) آن را حسن دانسته است. [۱۳۲] از شیخ بن باز هنگام شرح بر بلوغ المرام، حدیث (۲۲۸) شنیدم. [۱۳۳] شرح امام نووی بر صحیح مسلم (۵/۲۱۶). [۱۳۴] فتح الباری (۲/۵٧۵)، شرح نووی (۵/۲۱٧)، المغنی، ابن قدامه (۲/٩۶). [۱۳۵] جامع البیان عن تأویل آی القرآن (۳/۵۳۰-۵۳۳)، المغنی، ابن قدامه (۲/٩۵-٩۶). [۱۳۶] فتح الباری (۲/۵٧۵) و صاحب کتاب المغنی گفته، احکامی که سفرهای کوتاه و طولانی در آن مشترکند سه عددند: تیمم، خوردن گوشت مردار در تنگی، خواندن نماز سنت بر شتر یا وسیله‌ی سفر، و بقیه‌ی رخصت‌های دیگر مربوط به سفرهای طولانی هستند. المغنی، ابن قدامه (۲/٩۶).