فصل چهاردهم: نیت قصر یا جمع آوردن نماز، هنگام آغاز نماز و پیوستگی بین دو نمازی که با هم جمع می‌شوند
علما بر سر اینکه آیا برای قصر و جمع کردن نماز نیاز به نیت است، اختلاف دارند؟
شیخ الإسلام ابن تیمیه می‌گوید: «جمهور علما، مثل: امام مالک، ابوحنیفه و احمد در یکی از اقوالش، نیت آوردن را لازم ندانسته‌اند، و این هم با نصوص ـ قرآن و حدیث ـ همخوانی دارد.
ولی عده‌ای دیگر، مثل: امام شافعی، بسیاری از پیروان امام احمد مثل علامه خرقی و امثال اینها، نیت آوردن را لازم دانسته‌اند.
«و قول اول قول صحیح‌تر و مناسب‌تر است و به هر یک از این اقوال عمل شود، ردی بر آن نیست» [۱۵۵].
باز شیخ الإسلام در ادامه می‌فرماید: «قول اول، که سنت پیامبر صنیز بر آن دلالت دارد صحیح است، پیامبر صنماز قصر را برای یارانش می‌خواند، ولی قبل از داخل شدن در نماز آنها را آگاه نمی‌کرد، که نماز را قصر می‌کند، و به آنها امر نمی‌کرد [۱۵۶]، که نیت قصر را بیاورند ... و همچنین اگر نماز به حالت جمع را برای یارانش می‌خواند، قبل از داخل شدن در نماز، آنها را آگاه نمی‌کرد، که نماز را جمع می‌کند. حتی صحابه تا پیامبر صنماز اولش را تمام نمی‌کرد، نمی‌دانستند که می‌خواهد بین نمازها را جمع کند، پس از این طریق دانسته می‌شود که جمع کردن نماز نیازی به نیت آوردن برای آن در هنگام شروع نماز اولی، ندارد» [۱۵٧].
باز شیخ الإسلام در ادامه می‌فرماید: «پیامبر صهر گاه نماز را به صورت قصر و جمع برای یارانش می‌خواند به آنها دستور نمی‌داد که نیت قصر و جمع را بیاورند، بلکه پیامبر صاز مدینه به‌سوی مکه خارج می‌شد و دو رکعت نماز بدون جمع کردن می‌خواند، سپس نماز ظهر را برای یارانش در عرفه می‌خواند، بدون اینکه آنها را آگاه کند، که می‌خواهد بعد از این نماز، نماز عصر را بخواند، سپس نماز عصر را نیز برایشان می‌خواند، در حالی که صحابه هم نیت جمع را نیاورده بودند، و این شیوه جمع التقدیم نام دارد و همچنین اگر پیامبر صاز مدینه خارج نمی‌شد، در ذی‌الحلیفه نماز را برای یارانش دو رکعت می‌خواند در حالی که به آنها نگفته بود که نیت قصر بیاورند» [۱۵۸].
استادمان امام عبدالعزیز بن عبدالله‌بن باز / می‌گوید: «... قول راجح این است که، نیت جمع آوردن هنگام آغاز نماز اولی شرط نیست، بلکه جایز است که بعد از تمام شدن از نماز اول، اگر شروط جمع بین نمازها ـ ترس، باران یا مریض ـ وجود داشت، نماز بعدی را با آن جمع کرد» [۱۵٩].
پس از مجموع این اقوال مشخص شد که نیت قصر و جمع آوردن هنگام آغاز نماز شرط نیست [۱۶۰].
اما پیوستگی و پشت سر هم خواندن دو نمازی که باهم جمع می‌شوند، نزد عده‌ای از علما به شرط گرفته شده، ولی شیخ الإسلام ابن تیمیه /و علامه عبدالرحمن بن ناصر السعدی، پیوستگی و پشت سرهم خواندن را شرط ندانسته‌اند [۱۶۱].
استادمان امام عبدالعزیز بن عبدالله‌بن باز /می‌گوید: «در جمع التقدیم واجب است که بین نمازها پیوستگی و موالاه وجود داشته باشد و اگر فاصله‌ای کوتاه از لحاظ عرفی بین آنها بوجود آمد اشکالی ندارد؛ چون این طور از پیامبر صثابت شده و ایشان نیز فرموده‌اند: «نماز بخوانید همچنان که می‌بینید من نماز خواندم» [۱۶۲]. اما در جمع التأخیر شرط پیوستگی بین نمازها زیاد مهم نیست، چون نماز دوم در وقت خودش خوانده می‌شود، هر چند که بهتر است که در این شیوه هم، به خاطر اقتدا و الگوپذیری از پیامبر ص، باز شرط پیوستگی بین نمازها مراعات شود. و خداوند، توفیق‌دهنده است» [۱۶۳]. والله اعلم [۱۶۴].
مترجم: توضیحی در مورد جمع التقدیم و جمع التأخیر:
جمع التقدیم: یعنی نماز دومی را به وقت اولی بیاوری و همراه نماز اولی بخوانی. مثل: خواندن نماز عصر با نماز ظهر در وقت نماز ظهر، خواندن نماز عشاء با نماز مغرب در وقت نماز مغرب.
جمع التأخیر: یعنی نماز اولی را به وقت نماز دومی بیاوری و همراه نماز دومی بخوانی. مثل: خواندن نماز ظهر با نماز عصر در وقت نماز عصر، خواندن نماز عشاء با نماز مغرب در وقت نماز عشاء.
[۱۵۵] مجموع الفتاوی، ابن تیمیه (۲۴/۱۶)، المغنی ابن قدامه (۳/۱۱٩). [۱۵۶] فتح الباری (۲/۲۴). [۱۵٧] مجموع الفتاوی، ابن تیمیه (۲۴/۲۱)، «الإنصاف مع المقنع و الشرح الکبير» (۵/۱۰۲). [۱۵۸] مجموع الفتاوی، ابن تیمیه (۲۴/۵۰). [۱۵٩] مجموع الفتاوی، ابن باز (۱۲/۲٩۴). [۱۶۰] مجموع الفتاوی، ابن تیمیه (۲۴/۵۰)، امام بن باز و ناصر السعدی در «المختارات الجلية» ص (۶٧) و مرداوی در «الإنصاف مع المقنع و الشرح الکبير» (۵/۶۲) و ابن عثیمین در الشرح الممتع (۴/۵۲۳-۵۲۵-۵۶۶) و «الإختیارات الفقهیة»، ابن تیمیه ص (۱۱۳) همین قول را ترجیح داده‌اند. [۱۶۱] مجموع الفتاوی، ابن تیمیه (۲۴/۵۱-۵۴)، «الإختیارات الفقهية»، ابن تیمیه ص (۱۱۲) «المختارات الجلية»، السعدی ص (۶۸)، الإنصاف، المرداوی (۵/۱۰۴). [۱۶۲] بخاری (۶۳۱). [۱۶۳] مجموع الفتاوی، ابن باز (۱۲/۲٩۵). [۱۶۴] علامه ابن عثیمین می‌گوید: «شیخ الإسلام ابن تیمیه این قول را برگزیده که: موالاة و پیوستگی بین دو نمازی که با هم جمع می‌شوند، شرط نیست. و معنای جمع، چسباندن وقت است، یعنی، وقت نماز دوم به وقت نماز اول چسبانده می‌شود به طوری که هر دو وقت به شکل یک وقت درمی‌آیند ... و شیخ الإسلام ابن تیمیه در ادامه دلایلی را از امام احمد روایت کرده که تصدیق گفته خودش را می‌کند دال بر اینکه موالاة و پیوستگی بین نمازهایی که به صورت جمع التقدیم خوانده می‌شوند، شرط نیست، همچنان که موالاة و پیوستگی در جمع التأخیر هم شرط نیست. ولی بهتر آن است که اگر دو نماز با هم متصل نمی‌شوند، پس با هم جمع نشوند، ولی باز نظر شیخ الإسلام قوی‌تر است». «الشرح الممتع»(۴/۵۶۸-۵۶٩) و در این باره سه قول وجود دارد: ۱) موالاة و پیوستگی بین نمازها چه در حالت جمع التقدیم و چه در حالت جمع التأخیر، شرط نمی‌باشد، و این نظر شیخ الإسلام ابن تیمیه است. ۲) موالاة و پیوستگی بین نمازها چه در حالت جمع التقدیم و چه در حالت جمع التأخیر، شرط می‌باشد، چون جمع به معنای چسباندن دو چیز با هم است و این نظر عده‌ای از علما است. ۳) موالاة و پیوستگی بین نمازها در جمع التقدیم شرط است ولی در جمع التأخیر شرط نیست و این قول مشهور در مذهب حنابله می‌باشد. الشرح الممتع، ابن عثیمین (۴/۵٧۸).