ذو النورین عثمان بن عفان رضی الله عنه

آثار انعطاف پذیری عثمان‌ رضی الله عنه

انعطاف پذیری و عدم آن از صفات نسبی هستند که در شرایط مختلف نمی‌توان مرز معینی برای آن‌ها تعیین کرد. گاهی یک حاکم در رفتار با خود و آحاد مردم، انعطاف‌پذیر است. امادر مسائل دولتی و رتق و فتق دولتی هیچگونه انعطافی از خود نشان نمی‌دهد.

ابوبکر س مردی انعطاف پذیر بود به همین خاطر، افراد سخت و خشن را روی کار آورد واز آنان کمک می‌گرفت تا نرمی و شدت با هم درآمیزد و کارها با اعتدال پیش رود. زیرا هرکدام از انعطاف پذیر و شدت و سختی به تنهایی فساد آورند.

به همین خاطر، ابوبکر رضی الله عنه در کارهایش از عمر س مشورت می‌گرفت و به خالد س نیابت می‌داد و کارها را به او می‌سپرد. و این خود، کمال وی را می‌رساند که باعث خلاف وی گردید. لذا با مرتدان به سختی، برخورد کرد و در این ماجرا، شدت او بر شدت عمر س چربید.

و عمر س ذاتاً فردی انعطاف ناپذیر (سخت و خشن) بود. لذا یکی از کمالات او این بود که از انسان‌های انعطاف پذیر کمک می‌گرفت تا اعتدال در کارها، حفظ شود. به همین خاطر، در کارهایش از ابوعبیده بن جراح، سعد بن ابی وقاص، ابوعبید ثقفی، نمان بن مقرن، سعید بن عامر و افرادی نیکوکار امثال این‌ها که از اشخاصی مانند خالد، پرهیزگارتر بودندد و بیشتر عبادت می‌کردند، کمک می‌گرفت.

و عثمان س در انعطاف پدیری‌اش مانند ابوبکر‌ س انعطاف‌پذیر بود. و شایسته سالاری را اساس کارش قرار داده بود و مشکلات مالی را با فداکاری از مال شخصی خود، حل کرد. به همین خاطر، جامعه در دوران طولانی خلافت ایشان، خوشبخت‌ترین جامعه‌ای که سراغ داریم بود. چنانچه قبلاً از قول حسن بصری و محمد بن سیرین، بیان آن گذشت.

گفتنی است که انعطاف‌پذیری عثمان‌ س با سختی و خشونت چهره‌هایی که از آن‌ها کمک می‌گرفت، در آمیخته بود و سربازان ایشان در گوشه و کنار سرزمین اسلامی، پیشرفت می‌کردند و فتح و پیروزی به ارمغان می‌آوردند و دین خدا را در همه جا گسترش می‌دادند.

شاید کس این سؤال را مطرح که بزرگترین تأثیر انعطاف پذیری عثمان س موضع گیری ضعیفش در برابر شورشیانی بود که او را در مدینه محاصره کردند تا پیراهنی را که خداوند به او پوشانده بود (خلافت)، از تن او بیرون کنند.

در جواب، باید گفت: موضع‌گیری ضعیف وی بخاطر انعطاف پذیری‌اش نبود بلکه چون یقین داشت، طبق وعده‌ای که رسول خدا  ج بارها به او داده بود، به شهادت خواهد رسید و به ملاقات خدا خواهد رفت.

بله، شاید بتوان این مسئله را به حساب انعطاف پذیری وی گذاشت که علل اولیه شورش را که در خارج از مدینه توسط شورشیانی که ابلیس یهود، عبدالله بن سباء آن‌ها را رهبری می‌کرد، سرکوب نکرد.

شاید هم در آغاز توطئه به این خاطر آن‌ها را تعقیب و قلع و قمع نکرد زیرا بر این اعتقاد بود که دعوت آن‌ها در چنین حکومت صالحی که مردم، حلاوت عدالت و احسان را چشیده‌اند، گسترش پیدا نمی‌کند. او با خود می‌گفت: من از سرسختی و زورگویی به مردم، اجتناب کرده‌ام و تا آنجا که توانسته‌ام اسباب خوشبختی مردم را تدارک دیده‌ام. پس فکر نمی‌کنم انعطاف پذیری ای که خداوند آن را در فطرتم گذاشته است، باعث فسادی همچون ناسپاسی این همه نعمت شود و آن‌ها را از آن همه، فتح و پیروزی و خوشحالی گسترش اسلام و بهره‌مندی از ثمرات آن در دنیا و آخرت، غافل سازد.

البته بدون تردید، یکی از آثار انعطاف پذیری عثمان س گوش کردن به شکایات تعدادی از مردم از استاندارانش بود اگر چه آنان در شکایات، محقق نبودند. حافظ بن حجر / از «کتاب الزهد» عبدالله بن مبارک نق کرده است که: عثمان س مردی انعطاپذیر، بسیار نیکوکار و بردبار بود. اگر تعدادی از حجاج از یکی از والیانش شکایت می‌کردند و می‌گفتند باید آن والی، تغییر کند. آن‌ها را راضی می‌کرد.