ذو النورین عثمان بن عفان رضی الله عنه

مصحف عثمان رضی الله عنه

امام بخاری / می‌گوید: انس بن مالک س خادم رسول الله‌  ج می‌گوید: حذیفه بن یمان ـ یکی از فرماندهان نظامی عثمان س¬ ‌که با شامین برای فتح ارمنستان و آذربایجان می‌جنگید، و از اختلاف قرائتی که میان عراقی‌ها پیش‌آمده بود، دچار وحشت شده بود، نزد عثمان‌ س آمد‌ گفت: «ای امیر‌‌المؤمنین! این امت را دریاب قبل از اینکه مانند یهود و نصاری درباره کتاب خدا دچار اختلاف شوند».

و در روایت عماره بن غزیمه آمده است که: حذیفه از جنگی آمد و قبل از اینکه به خانه اش برود، نزد عثمان س رفت وگفت: ای امیر المؤمنین! مردم را دریاب. عثمان س گفت: مگر چه شده است؟ حذیفه گفت: با دسته‌های شکست خورده ارمنستان می‌جنگیدیم و دیدم که شامیان، قرآن را بر اساس قرائت ابی بن کعب تلاوت می‌کنند طوری می‌خوانند که عراقی‌ها آن قرائت را نشنیده‌اند.‌عراقی‌ها بر اساس قرائت ابن مسعود قرآن را قرائت می‌کنند و طوری می‌خوانند که شامی‌ها آن قرائت را نشنیده‌اند. و این مسئله باعث شده است که یکدیگر را تکفیر کنند.

وابن ابی داوود در کتاب «المصاحف» نقل کرده است که یزید بن معاویه نخعی گفت: من در زمان ولید بن عقبه در مسجد کوفه در حلقه ای بودم که حذیفه در آن حضور داشت. پس او یعنی حذیفه شنید که یکی می‌گوید: قرائت عبدالله بن مسعود، و دیگری می‌گوید: قرائت ابو‌موسی اشعری. با شنیدن این سخنان، حذیفه خشمگین شد. سپس برخاست و خدا را حمد و ثنا گفت و فرمود: کسانی که قبل از شنا بودند، اینگونه اختلاف کردند. بخدا سوگند که سوار خواهم شد و نزد امیر المؤمنین خواهم رفت.

امام بخاری / در تکمله روایت انس س می‌گوید: «عثمان بعد از شنیدن سخنان حذیفه، فردی را نزد حفصه ل فرستاد و از او خواست تا صحیفه هایی را که زید بن ثابت در زمان خلافت ابوبکر صدیق س با اصرارعمر، جمع‌آوری و تدوین نموده است، بفرستد. حفصه نیز آن‌ها را برای عثمان س فرستاد. عثمان س به زید بن ثابت، عبدالله بن زبیر، سعید بن عاص و عبدالرحمن بن حارث بن هشام دستور داد در چند مصحف، نسخه برداری کنند. و به قریشی‌های این گروه گغت: اگر شما و زید بن ثابت ئر مورد چیزی از قرآن ـ و در یک روایت، اگر در عربیت قرآن ـ اختلاف ١یدا کردید، آن را به زبان قریش بنویسید زیرا قرآن به زبان آنان، نازل شده است. آنان هم همین کار را کردند و از آن صحیفه‌ها، مصحف‌های مختلفی نسخه برداری کردند. آنگاه عثمان  س صحیفه‌ها را بع حفصه / برگرداند. سپس به هر طرف، یکی از مصحف‌های نسخه برداری شده را فرستاد و دستور داد تا همه قرآن‌هایی را که در صحیفه یا مصحفی بجز این مصاحف، وجود دارند سوزانده شوند».

عنایتی را که دو مرد بزرگ اسلام، ابوبکر و عمر س در مورد جمع آوری، تدوین و یکسان نمودن رسم الخط قرآن مبذول داشتند و عثمان س آن را کامل نمود، منت و احسان بزرگی بر مسلمانان بشمار می‌رود. و اینگونه خداوند وعده اش را متحقق نمود: ﴿إِنَّا نَحۡنُ نَزَّلۡنَا ٱلذِّكۡرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحَٰفِظُونَ٩﴾ [الحجر: ٩]. یعنی همانا ما قرآن را فرو فرستادیم و ما آن را حفاظت خواهیم کرد.

و بعد از این سه بزرگوار، امیر المؤمنین علی بن ابی طالب س به خلافت رسید و کار آنان را تأیید کرد و در تمام شهرهای حکومتی مصحف عثمان س را با همان رسم الخط و تلاوتش، تثبیت نمود. و اینگونه مسلمانان صدر اول، اجماع نمودند که آنچه ابوبکر و عمر و عثمان ش انجام دادند، بزرگترین نیکی آنان بشمار می‌‌رود.

بلکه برخی از علماء شیعه نیز این اجماع را از زبان امیر المؤمنین علی بن ابی طالب س نقل کرده‌اند. چنانکه در کتاب «تاریخ القران» ص٦٤ تألیف ابو عبدالله زنجانی که یکی از شیعیان معاصر است آمده است که علی بن موسی معروف به ابن طاووس (٥٨٩ـ٦٦٤هـ ) که او نیز یکی از علماء شیعه محسوب می‌شود در کتابش «سعد السعود» از شهرستانی در مقدّمه تفسیرش نقل کرده است که سوید بن علقمه می‌گوید: «شنیدم که علی بن ابی طالب ÷ فرمود: «ای مردم! از خدا بترسید، از خدا بترسید. در مورد عثمان، افراط نکنید و نگویید او آتش زننده مصاحف است.

سوگند به خدا که او مصاحف را با مشورت اصحاب رسول خدا‌  ج سوخت. ایشان ما را جمع کرد و گفت: شما در مورد این قرائتی که مردم درباره آن اختلاف کرده‌اند و یکی با دیگری ملاقات می‌کند و می‌گوید: قرائت من از قرائت تو بهتر است. و چه بسا این موضوع، انسان را به کفر می‌کشاند، چه می‌گویید، جمع کنم. زیرا اگر شما امروز اختلاف کنید، کسانی که بعد از شما می‌آیند بیشتر اختلاف خواهند کرد. ما گفتیم: رأی شما رذی بسیار خوبی است».

بدون تردید، کسانی که بر عثمان س بغاوت کردند، مصحف‌های عثمان را تلاوت می‌کردند. همان مصحف‌هایی را که صحابه ش بر آنان، اجماع نمودند و علی س هم در این اجماع، شریک بود.

بله، عبدالله بن مسعود س می‌خواست مصحف خود را حفظ نماید اما خواست خداوند چیزی دیگر بود. لذا خداوند عثمان و حق را یاری کرد و مصحف عثمان باقی ماند. همان مصحفی که از زمان او تا امروز میان مردم تلاوت می‌شود و تا روز قیامت هم تلاوت خواهد شد. و ما خداوند را ‌بر این نعمت، سپاس می‌گوییم.

پایان ترجمه ٢٦/٣/٨٣

عبدالقادر ترشابی

التماس دعای خیر