الف) ایمان
یکی از شروط پیروزی که سنت الهی نصرت دینداران از رهگذر آن صورت پذیرفته و خداوند هم آن را در قرآن به ما معرفی کرده، «ایمان» است. در اشاره به همین حقیقت خداوند که صادق‌ترین گویندگان است، می‌فرماید: ﴿وَكَانَ حَقًّا عَلَيۡنَا نَصۡرُ ٱلۡمُؤۡمِنِين﴾[الروم: ۴٧]. «یاری‌رساندن به دینداران وظیفۀ همیشگی ما بوده است». صاحب تفسیر المنار پیرامون این آیه می‌گوید: «این آیه دلیل محکمی است بر این که حمایت الهی و پیروزی محصول دینداری و ایمان است» [۲۵]. و آلوسی هم اظهار می‌دارد: «ظاهر آیه – گویای دنیوی بودن این حمایت و همگانی بودن آن است، و لذا مؤمنان غیر معاصر با انبیا †را هم دربر می‌گیرد» [۲۶].
در همین زمینه باز خداوند می‌فرماید: ﴿إِن تَسۡتَفۡتِحُواْ فَقَدۡ جَآءَكُمُ ٱلۡفَتۡحُۖ وَإِن تَنتَهُواْ فَهُوَ خَيۡرٞ لَّكُمۡۖ وَإِن تَعُودُواْ نَعُدۡ وَلَن تُغۡنِيَ عَنكُمۡ فِئَتُكُمۡ شَيۡٔٗا وَلَوۡ كَثُرَتۡ وَأَنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ ١٩﴾[الأنفال: ۱٩]. «[شما اى مشرکان!] اگر پیروزى [آیینِ حق] را مىخواستید، اینک پیروزى براى آیینِ حق آمد [پس به آن ایمان آورید]، و اگر [از دشمنى و مخالفت با خدا و رسول] بازایستید، براى شما بهتر است، و اگر [به دشمنى و مخالفت] بازگردید، ما نیز [بر ضد شما] بازمىگردیم، و هرگز جمعیت شما هر چند زیاد باشد، چیزى [از عذاب خدا] را از شما دفع نمىکند، و یقیناً خدا با مؤمنان است». قُرطُبی در توضیح این آیه گفته است: «پیام آیه این است که فرد یا گروه مورد حمایت خدا را هیچ گروهی – هرچند که شمار اعضایش زیاد هم باشند – نمی‌تواند به زانو درآورد» [۲٧].
پیداست که این «معیت» الهی و همراهی خدا با مؤمنان که ویژۀ آن‌ها و میوۀ دینداری‌شان می‌باشد، متناسب است با مقدار ایمان آن‌ها، درجۀ ژرفای آن ایمان و میزان بازتاب آن در عواطف اندیشه‌ها و کردارهای آنان. بی‌گمان صحابۀ بزرگوار که با اوصاف «مؤمنین» و «مورد حمایت خدا بودن» در این آیه مورد خطاب واقع گشته اند، به واسطۀ ژرفا و وسعت ایمان و بالابودن میزان دین‌پذیری، از این امتیاز یعنی: «همراهی ویژۀ خدا با مؤمنان» بهرۀ وافری داشتند، و به همین خاطر بود که چه در زمان حیات پیامبرصو چه پس از وفات ایشان با وجود کمی نیروهای آن‌ها و فراوانی شمار نفرات دشمنان‌شان همواره از نصرت الهی برخوردار می‌شدند. خلاصه این که «معیت خدا» با مؤمنان از طریق کمک و پشتیبانی و سپس با غلبه‌بخشیدن به آنان دقیقاً به تناسب مقدار ایمان و درجۀ رسوخ آن در شخصیت دینداران حاصل می‌گردد.
[۲۵] تفسیر المنار، ٧ / ۳۸. [۲۶] تفسیر آلوسی، ۲۱ / ۵۲. [۲٧] تفسیر قرطبی، ٧ / ۳۸٧.