عبدالله بن زبیر رضی الله عنه

خدمات دوران امارت

عبدالله بن زبیر در دوران ده ساله امارتش، از سال ۶۳ تا ۷۳ هجری، فرصت مناسبی برای ساماندهی اوضاع و ارائه خدمات در زمینه‌های مختلف نیافت؛ چرا که در جبهه‌های مختلف مشغول جنگ بود، یک بار با مختار ثقفی، بار دیگر با خوارج و در نهایت با عبدالملک بن مروان. با وجود این خدمات قابل ذکری انجام داد، از آن جمله می‌توان به تعیین فرمانداران و قضات برای شهرها و مناطق تحت قلمروش، تجهیز نیروی زمینی و دریایی قوی، و آبادسازی مکه و تعمیر کعبه اشاره کرد.

از مهم‌ترین خدمات حضرت عبدالله بن زبیر در دوران امارتش تعمیر کعبه بود. پس از منهدم شدن و سست شدن بعضی از قسمت های کعبه در محاصره اوّل توسط حصین بن نمیر، عبدالله در سال ۶۴ هجری پس از سه روز استخاره تصمیم به منهدم کردن بنای کعبه و بازسازی کامل آن گرفت.

اساس این تجدید بنا، حدیثی بود که حضرت عایشۀ صدّیقهلآن را روایت کرد که رسول الله جفرمودند: «اگر قومت (قریش) قریب العهد به کفر نمی‌بود بنای کعبه را منهدم می‌کردم و حجر (حطیم) را که به علّت کمبود مال حلال جدا کرده بودند به آن می‌افزودم، و دو باب شرقی و غربی برای آن می‌نهادم که مردم از یک باب وارد و از باب دیگر خارج شوند و درب اصلی کعبه را همسطح زمین می کردم؛ زیرا قوم تو دروازه را بالا بردند تا به کسی که بخواهند اجازه ورود دهند و به کسی که نخواهند اجازه ورود ندهند» [۶۲].

تغییراتی که عبدالله بن زبیر در ساختمان کعبه به وجود آورد عبارت‌اند از:

۱- افزودن حجر (حطیم) به بنای کعبه؛

۲- قرار دادن دو باب شرقی و غربی و بازگرداندن کعبه به شکلی که توسط حضرت ابراهیم خلیل الله÷بنا شده بود، به طوری که درب کعبه همسطح زمین قرار گرفت؛

۳- پوشاندن کعبه با پرده ابریشمی برای اوّلین بار؛

۴- افزایش ارتفاع کعبه از ۱۷ ذراع به ۲۷ ذراع؛

۵- معطّر کردن دیوارهای کعبه با عود و عنبر.

امّا حجّاج بن یوسف پس از شهادت عبدالله بن زبیر در سال ۷۳ هجری تمامی آثار زمان حضرت عبدالله را از بین برد و کعبه را به حالت قبلی آن بازگرداند [۶۳].

از جمله اقدامات دیگری که عبدالله بن زبیر در پایتخت خویش، مکه مکرّمه، انجام داد می‌توان به توسعه مسجدالحرام و بنای چهار ستون مرمری در آن برای اوّلین بار، اهتمام بسیار به تهیه آب آشامیدنی و حفر چاه در مکه برای مردم، توجّه خاص به توسعه کشاورزی و بنای باغ‌های متعدد در مکه از سرمایه شخصی، خیابان کشی مکه، تشویق ثروتمندان به کشاورزی در اطراف مکه برای افزایش تولید حبوبات و محصولات کشاورزی، تأسیس اداره پست و اختصاص اسب‌های تندرو برای انتقال اخبار شهرها و روستاهای مجاور و تأسیس اداره‌ای جهت نظارت بر بازارها مانند شهربانی امروزی اشاره کرد.

دکتر مصطفی سباعی در کتاب «تاریخ مکه مکرمه» پس از ذکر این خدمات می‌نویسد: اگر عبدالله بن زبیر بیشتر زنده می‌ماند و گرفتار فتنه‌ها و جنگ‌ها نمی‌شد، تحوّلات بزرگی در امور مکه مکرمه به وجود می‌آورد. او نظری متفاوت با بقیه کسانی که مکه را فقط محلّ اجتماع پیرمردان و پیرزنان و انسان‌های ناتوان می‌دانند، داشت [۶۴].

[۶۲] بخاری، صحیح بخاری: ش ۱۵۸۳ و ۴۴۸۴. [۶۳] قاری شریف احمد؛ تاریخ حرمین شریفین؛ ج ۱، ص ۱۲۴، چاپ اوّل، کراچی: مکتبة شریفیه، ۱۴۱۹هـ/ ۱۹۹۸م. [۶۴] المکی، عبدالفتاح بن حسین؛ تاریخ امراء البلد الحرام؛ ج ۱، ص ۳۷ ـ ۳۸، چاپ اوّل، مکة مکرّمة: مؤلف،۱۴۲۰هـ/ ۱۹۹۹م.