امام شافعی و شاگردان مکتب بغداد و مصر

ولادت امام شافعی

همه‌ی راویان اتفاق نظر دارند که امام شافعی در سال ۱۵۰ هجری قمری (سال وفات امام ابوحنیفه) در شهر غزه یا عسقلان به دنیا آمده است [۷]. گروهی معتقد اند که در همان روزی که امام ابوحنیفه وفات کرد، او به دنیا آمد اما حافظ ابوبکر بیهقی این نظریه را مردود می‌داند و می‌گوید: «این که راویان، روز تولد امام شافعی را برابر با روز وفات امام ابوحنیفه ذکر کرده‌اند، درست نیست، ولی می‌توان گفت که این دو رخداد در یک سال اتفاق افتاده است. به نظر می‌رسد که راویان لفظ (یوم) را به عنوان مطلق زمان ذکر کرده‌اند و منظورشان همان زمان یا سال وفات بوده است.

درباره‌ی مکان تولد امام شافعی سه دیدگاه وجود دارد:

اول: در شهر غزه به دنیا آمد و در حالی که بیش از دو سال نداشت، مادرش او را با خود به شهر مکه برد و همان جا ماندگار شد و او را پرورش داد [۸].

دوم: در شهر عسقلان و در سه فرسنگی شمال غزه به دنیا آمد [۹].

سوم: در سرزمین یمن به دنیا آمد و مادرش از ترس این که مبادا فرزندش از دست برود، او را با خود به مکه آورد [۱۰].

حافظ شمس الدین الذهبی، راجع به دیدگاه سوم، می‌گوید: «این نظریه (تولد در سرزمین یمن) بدون شک اشتباه است، مگر این که بپذیریم، مراد راویان از سرزمین یمن، یکی از قبائل یمنی باشد؛ زیرا ساکنان نوار غزه و عسقلان را طوایف و قبایل مهاجر نشین یمنی تشکیل می‌دادند و حادثه‌ی تولد امام در عسقلان و غزه را هم می‌توان این گونه توجیه کرد». عسقلان از روزگاران پیشین شهری بزرگ و آبادان بوده و غزه هم یکی از روستاهای حومه‌ی آن به شمار می‌رفته است. امام شافعی، هرگاه نام غزه را می‌برد، منظورش روستا و هرگاه عسقلان را می‌گفت، منظورش شهر بوده است. حاکم نیشابوری، در ابن باره به روایتی از امام شافعی استناد جسته که مؤید این ادعا است. در این روایت آمده که امام فرمود: «ولدتُ بغزة وحملتنی اُمی إلی عسقلان» «من در غزه متولد شدم و مادرم مرا به عسقلان آورد» [۱۱].

[۷]- آداب الشافعی ومناقبه، ابن ابی حاتم: ص ۲۵ و مناقب الشافعی، ابوبکر بیهقی: ج۱، ص ۷۱ و تهذیب الأسماء واللغات، النووی: ج۱، ص۴۵. [۸]- آداب الشافعی ومناقبه، ابن ابی حاتم: ص ۲۲، البدایة والنهایة: ابن کثیر، جلد ۵. [۹]- همان. [۱۰]- همان. [۱۱]- کتاب توالی التاسیس: ابن حجر ص۵۱.