عبادت از دیدگاه قرآن
قرآن کریم معنی عبادت را خیلی واضح و شفاف بیان کرده و هیچگونه ابهامی باقی نگذاشته است. می‌فرماید: ﴿وَمَنۡ أَضَلُّ مِمَّن يَدۡعُواْ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَن لَّا يَسۡتَجِيبُ لَهُۥٓ إِلَىٰ يَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ وَهُمۡ عَن دُعَآئِهِمۡ غَٰفِلُونَ ٥ وَإِذَا حُشِرَ ٱلنَّاسُ كَانُواْ لَهُمۡ أَعۡدَآءٗ وَكَانُواْ بِعِبَادَتِهِمۡ كَٰفِرِينَ ٦﴾[الأحقاف: ۵-۶]. «و کیست گمراهتر از کسى که به جاى خداوند کسى را [به دعا] بخواند که تا روز قیامت [دعاى] او را اجابت نکند و آنان (معبودان دروغین) از دعایشان بى‌خبرند. و چون مردم محشور شوند [آن معبودان] دشمن آنان خواهند بود. و عبادتشان را منکر شوند».
پس قرآن کریم «دعاء» را عبادت دانسته و توضیح داده است که معبودان باطل در روز قیامت چنین عبادتی را انکار خواهد کرد، یعنی این که انسان‌های آلوده به شرک که در دنیا برای رفع نیازها و مشکلاتشان از آن‌ها کمک خواسته و حاجت طلبیده‌اند، این عمل در اصطلاح قرآن «دعاء» خوانده می‌شود و این دعا طبق آیات قرآن کریم از جمله همین آیه مذکور عین عبادت است، پس آن معبودان در واقع معبود و إله و مشکل گشا و کارساز نیستند چه ادعای چنین چیزی را داشته و چه نداشته باشند چه جاندار باشند و چه بی‌جان در هر صورت آنروز از شرک مشرکین که دعا و حاجت خواستن و مدد طلبیدن است کاملا اظهار بیزاری و تنفر و انزجار می‌کنند، زیرا که این عمل عین عبادت است و آنان در روز قیامت واضح و آشکار می‌بینند و می‌دانند که شایسته عبادت نبوده و نیستند و آنکه باید عبادت شود و هرگونه پرستش برایش انجام گیرد فقط ذات یگانه و یکتای الله متعال است.
در آیه دیگری می‌فرماید: ﴿فَإِذَا رَكِبُواْ فِي ٱلۡفُلۡكِ دَعَوُاْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ فَلَمَّا نَجَّىٰهُمۡ إِلَى ٱلۡبَرِّ إِذَا هُمۡ يُشۡرِكُونَ ٦٥﴾[العنکبوت: ۶۵]. «پس چون در کشتی‌ها سوار شوند، خداوند را- در حالى که دین [خود] را براى او خالص مىدارند- به دعا خوانند، پس چون آنان را [با آوردن] به خشکى رهایى بخشید، آن هنگام است که آنان شرک مىآورند». پس این آیۀ کریمه با صراحت بیان می‌کند که این مشرکین هرگاه دچار سختی و مشکلات می‌شدند فقط به خدا روی می‌آوردند و با اخلاص تمام از او کمک می‌خواستند، و دعایشان را که از مهمترین انواع عبادت است متوجه ذات بی‌نیاز او می‌کردند، لذا خداوند این عمل آن‌ها را اخلاص نامید یعنی دعای خود را که عبادت است خالص برای خدا انجام می‌دهند، تا اینجا کارشان درست است، شرک از جایی شروع می‌شود که دعا و نذر و حاجت خواستن و رفع نیازهایشان را متوجه غیر خدا می‌کنند. و از مخلوق عاجز و ناتوان هرچند که دوست و محبوب خدا هم باشد کمک می‌طلبند، چقدر ناسپاس و قدرنشناس و انحراف واضح و آشکار است که در هنگام سختی و دشواری و خطر غرق شدن که احساس می‌کند دستش از همه جا کوتاست از ته دل و اعماق قلب و سلول‌های بدنش فریاد یا الله بر می‌خیزد و جز نام مبارک الله بر زبانش جاری نمی‌شود، اما وقتی که مشکلش رفع شد و حنجره‌اش آزاد گردید و نفس آرام کشید و خواست به گمان خودش از عبادت لذت ببرد پای وسیله و واسطه و شفیع به میان می‌آید و عشق و محبت و تواضع و فروتنی و دعا و نیاز و نذر و صدقه‌اش را سخاوتمندانه به این و آن تقدیم می‌کند بندگان نیک خدا و اولیاء و دوستان خدا را مورد نوازش قرار می‌دهد و با آنان راز و نیاز شروع می‌کند، عاقل از این که این بندگان خدا نیز در هنگام سختی و بیچارگی و امتحان الهی مانند خودش بسوی الله دست نیاز بلند می‌کنند و اشک عاجز و بندگی بیادگاه عظمت و جبروت او می‌ریزند و پیشانی مذلت ببارگاه کبریای او می‌سایند و سر عجز و سجده بر آستان علو و قداست او فرود می‌آورند کسی نیست که به این بنده غافل و عابد نمای جاهل بگوید که ای بیچاره گم کرده راه:
ترسم نرسی به کعبه‌ای اعراب
کین‌راهی‌که‌تومیروی‌به‌ترکستان‌است
خدایا شعار بی‌روح ما را که هر روز بارها تکرارش می‌کنیم تحقق بخش: ﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ ٥﴾. خدایا تنها تو را می‌پرستیم و تنها از تو یاری می‌جوییم پس دعا و استعانه یا حاجت و مدد طلبیدن در سختی‌ها عبادت و عبادت عین دین است، پس کسی که دعا و استعانه خود را فقط برای خدا انجام دهد و صرفا از او کمک بخواهد مؤمن و مخلص است، اما خدای نکرده اگر دست نیاز به سوی غیر خدا دراز کند با خطر بزرگی مواجه شده است، صحبت از کارهای عادی نیست که شما از دوستی کمک بخواهید این که اشکالی ندارد و خیلی هم طبیعی است، صحبت از کارهای خارج از حیطه قدرت انسان است و انسان در عالم اسباب به آن دسترسی ندارد، مثلا همین مثالی که در خود آیه کریمه ذکر شد که فرض کنید شما در کشتی سوارید و در عمق اقیانوس ناگهان کشتی طوفانی شد و غرق گردید و قایق نجات هم در اختیار ندارید شما ماندید روی آب، چند ساعت قدرت شنا دارید؟ بالآخره خسته شدید و ناتوان، نه گروه نجاتی رسید و نه جزیره‌ای نزدیک است و نه هیچ امید دیگری، اینجا چه می‌کنید؟ آیا واقعا وسیلۀ واسطه جستجو می‌کنید و به این و آن متوسل می‌شوید یا این که ﴿أَمَّن يُجِيبُ ٱلۡمُضۡطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكۡشِفُ ٱلسُّوٓءَ﴾[النمل: ۶۲]. «چه کسى [دعاى شخص] درمانده را، چون او را بخواند، مىپذیرد و سختى را بر مىدارد». را بیاد می‌آورید؟ یا علی و یا مهدی و یا حسین و یا حتی (قربان نام مبارکشان بشم) یا محمد صدا می‌زنید یا این که یا الله فریاد می‌کشید و چیغ و فغان و ناله ممزوج با اشک شما مستقیما و بدون وسیله و واسطه فقط ببارگاه خدا بالا می‌رود؟ جدی فکر کنید و خود را در آن صحنه تصور کنید و صادقانه به خود پاسخ دهید! پاسخ مسلم است هر انسان عاقل و سالمی که در چنین شرایطی قرار بگیرد چه به دین و عقیده اسلامی پایبند باشد یا نباشد قطعا فطرت سالم انسانی در چنین وضعیتی او را به سوی خدا سوق خواهد داد، و حتما در چنین بحران سختی جز خدای یکتا و یگانه و مشکل گشا و حاجت روا به هیچ چیز و کس دیگری متوجه نخواهد شد عین همین صحنه را شما در یک سفر هوایی تصور کنید، فرض کنید در هواپیما سوارید و اعلان شد که چرخها باز نمی‌شود یا مسیر موج دارد، یا هر اتفاق دیگری که خدای نکرده خلبان و عوامل و مسافران همه در شرایط اضطراری قرار گرفتند و هواپیما روبه سقوط است شما در چنین وضعیتی چه کاری کنید شما که چتر باز نیستید که مطمئن باشید می‌توانید با چتر فرود بیایید از کجا معلوم که چتر شما باز شود؟ از کجا معلوم که فرصت استفاده از چتر را پیدا کنید، مهم این که نظر از این که شما از حادثه نجات پیدا کنید یا نه؟ پرسش این است که در لحظات آخری که همه از نجات نا امید شده‌اید توجه شما به کجا متمرکز می‌شود؟ جدا صادقانه بگویید؟! مثلا اگر خدای نکرده قهرمان محبوب جهان آقای رضا زاده در چنین وضعیتی قرار گیرد آیا واقعا شعار یا أبا الفضل خودش را به خاطر خواهد آورد؟! و از أبا الفضل کمک خواهد خواست یا از خدای أبو الفضل؟! ما از یک مسابقه سخنوری و قلم فرسایی و شعار نویسی صحبت نمی‌کنیم، از یک واقعیت ملموس و حرف می‌زنیم، خداوند که ما انسان‌ها را از خودمان بهتر می‌شناسد می‌فرماید: ﴿وَإِذَا غَشِيَهُم مَّوۡجٞ كَٱلظُّلَلِ دَعَوُاْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ فَلَمَّا نَجَّىٰهُمۡ إِلَى ٱلۡبَرِّ فَمِنۡهُم مُّقۡتَصِدٞۚ وَمَا يَجۡحَدُ بَِٔايَٰتِنَآ إِلَّا كُلُّ خَتَّارٖ كَفُورٖ ٣٢﴾[لقمان: ۳۲]. «و چون موجى سایهبان وار آنان را فرو گیرد خداوند را- در حالى که عبادت را براى او خالص گرداندهاند- مىخوانند. پس چون آنان را با رساندن به خشکى رهایى بخشد، آن گاه [برخى] از آنان میانهرو است. و هیچ کس جز غدّار ناسپاس آیات ما را انکار نمىکند».
پس این است حقیقت ما مدعیان ایمان و توحید که در شرایط عادی خدای واحد و یگانه و یکتا را فراموش می‌کنیم و سرکار‌مان با وسیله‌ها و واسطه‌ها و شفعاست که ما را به خداوند نزدیک کنند و نذر و صدقه و دعا و نیایش و راز و نیاز‌مان همه با این مخلوقات خداوند بی‌نیازست اعم از این که بی‌جان باشند یا جاندار، زنده باشند یا مرده، ولی باشند یا پیامبر که هزاران درود و سلام بر اولیاء و دوستان و پیامبران الهی باد، اما همین که مشکل واقعی پیش آمد فقط خدای یگانه را فریاد می‌زنیم و همه چیز و همه کس را فراموش می‌کنیم در این آیه کریمه خداوند متعال نمک نشناس و ناسپاس ما را خوب به تصویر کشیده: ﴿لَّا يَسَۡٔمُ ٱلۡإِنسَٰنُ مِن دُعَآءِ ٱلۡخَيۡرِ وَإِن مَّسَّهُ ٱلشَّرُّ فَئَُوسٞ قَنُوطٞ ٤٩ وَلَئِنۡ أَذَقۡنَٰهُ رَحۡمَةٗ مِّنَّا مِنۢ بَعۡدِ ضَرَّآءَ مَسَّتۡهُ لَيَقُولَنَّ هَٰذَا لِي وَمَآ أَظُنُّ ٱلسَّاعَةَ قَآئِمَةٗ وَلَئِن رُّجِعۡتُ إِلَىٰ رَبِّيٓ إِنَّ لِي عِندَهُۥ لَلۡحُسۡنَىٰۚ فَلَنُنَبِّئَنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ بِمَا عَمِلُواْ وَلَنُذِيقَنَّهُم مِّنۡ عَذَابٍ غَلِيظٖ ٥٠ وَإِذَآ أَنۡعَمۡنَا عَلَى ٱلۡإِنسَٰنِ أَعۡرَضَ وَنَ‍َٔابِجَانِبِهِۦ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ فَذُو دُعَآءٍ عَرِيضٖ٥١﴾[فصلت: ۴۹-۵۱]. «انسان از طلب خیر خسته نمىشود. و اگر گزندى به او برسد، مأیوس ناامید است. و اگر از سوى خود پس از رنجى که به او رسیده باشد، بخشایشى به او بچشانیم، به یقین گوید: این حقّ من است. و گمان نمىبرم که قیامت بر پا شود. و اگر [به فرض] به سوى پروردگارم باز گردانده شوم، بى‌گمان من در نزد او خوشى خواهم داشت. پس بى‌گمان کافران را به آنچه مىکردند، خبر خواهیم داد و از [طعم] عذاب سخت به آنان خواهیم چشاند. و چون بر انسان انعام کنیم روى گرداند و پر غرور دور شود. و چون رنج به او برسد. بسیار دعا مىکند».
خداوند حکیم و منان که نکته ضعف‌های من و شما را خوب می‌داند گاهی از زبان قرآن و گاهی از زبان پیامبرگرامی‌اشص گوش ما انسان‌ها را باز کرده که حواسمان جمع باشد تا خدای نکرده دچار بزرگترین گناه نابخشودنی نگردیم. سایر گناهان را خداوند می‌بخشد جز شرک که بدون توبه بخشیده نمی‌شود ﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَا يَغۡفِرُ أَن يُشۡرَكَ بِهِۦ وَيَغۡفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَن يَشَآءُۚ﴾[النساء: ۴۸]. «به راستى خداوند [آن را] که به او شرک آورده شود، نمىبخشد و جز آن را براى هر کس که بخواهد، مىبخشد»پس خیلی باید دقیق عمل کنیم، و تلاش نماییم که تمام راه‌های خطر شرک را ببندیم، خداوند متعال از ما خواسته که دعا را فقط ببارگاه او انجام دهیم و همه انواع دعا را فقط برای او انجام دهیم، زیرا شفاء دادن، و فرزند دادن و گمشده را پیدا کردن و به داد بیچاره رسیدن، و مشکل درمانده را حل کردن و خلاصه هر آرزو و حاجتی را بر آوردن فقط کار خداست و جز او هیچکس قدرت و توانایی کاری را ندارد، فراموش نشود صحبت ما از عالم اسباب نیست، پزشک و روانپزشک و دارو و دعا و صدقه و غیره اسبابی است که به شفای بعضی کمک می‌کند و باید از آن استفاده کرد پس هر خواسته و نیاز و حاجت و آرزویی را ضمن استناره از اسباب به ببارگاه خداوند بزرگ مطرح کردن عین توحید و یکتاپرستی است، و همین چیزها را از غیر خدا خواستن گناه نا بخشودنی است که متوجه شدید گناه نابخشودنی در اصطلاح قرآن چیست، پس خداوند دعا را که عبادت است فقط برای خود می‌خواهد ﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ٦٠﴾[المؤمن: ۶۰]. «و پروردگارتان گفت: مرا [به دعا] بخوانید تا برایتان اجابت کنم. آنان که از عبادت من کبر مىورزند، با خوارى به جهنّم در مىآیند». ملاحظه می‌فرمایید که در این آیه کریمه خداوند متعال دعا را عبادت می‌خواند، زیرا کسی که برای حل مشکل و رفع نیاز و برآوردن حاجت و تحقق آرزو یا هر خواسته‌ای که خداوند را بخواند او را عبادت کرده است، و این که خدای نکرده اگر غیر را بخواند باز هم او را عبادت کرده است. لذا خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَلَا تَدۡعُواْ مَعَ ٱللَّهِ أَحَدٗا ١٨﴾[الجن: ۱۸]. «پس هیچ کسی را با خداوند نخوانید»یعنی دعاء، نیایش که عبادت است مخصوص الله ذوالجلال است، آیات کریمه در این موضوع فراوان است و همه بیانگر این حقیقت است که، دعاء عبادت و عبادت دین است، و انسان مؤمن زمانی مخلص شناخته می‌شود که دعا و عبادت و دین و نماز، نیایش و قربانی و نذر و مرگ و زندگی و همه چیزش خالص برای خدا باشد، خدای نکرده اگر چنین نکرد و غیر خدا را به کمک طلبید و نذر قربانی برای غیر خدا انجام داد خطر جدی وجود دارد که مرتکب گناه نابخشودنی گردد که بدون توبه بخشیده نمی‌شود.