۱- هنگام جواب دادن و چگونگی پاسخ گفت
رسول خدا ج می‌فرماید:
«وإِذَا عَطَسَ فَحَمِدَ الله فَشَمِّتْهُ» [۴٧].
«وقتی که مسلمان، عطسه زد و الحمدلله گفت، در جوابش بگو، برحمک‌الله».
در حدیثی دیگر رسول اکرم ج می‌فرماید:
«إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْعُطَاسَ وَيَكْرَهُ التَّثَاؤُبَ» [۴۸].
«خداوند، عطسه زدن را دوست دارد و خمیازه کشیدن را ناپسند می‌دارد».
پس عطسه زدن، از جانب خداوند است و خمیازه کشیدن از جانب شیطان. زیرا عطسه زدن، باعث باز شدن شریان‌های قلب و انشراح صدر می‌گردد. و این، رحمتی از جانب خداوند است که رازش را بهتر می‌داند. لذا هنگام عطسه زدن باید «الحمدلله» گفت.
ولی از خمیازه کشیدن، تا جایی که ممکن است باید جلوگیری کرد. رسول خدا ج فرمود:
«إذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ فَلْيَقُلْ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَلْيَقُلْ لَهُ أَخُوهُ يَرْحَمُك اللَّهُ وَإِذَا قَالَ يَرْحَمُك اللَّهُ فَلْيَقُلْ يَهْدِيكُمْ اللَّهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ».
«هرگاه یکی از شما عطسه زد، بگوید: الحمدلله. و برادر او در جوابش، بگوید: یرحمک‌الله و هنگامی که به او گفت: یرحمک الله، عطسه‌زننده در جوابش بگوید: یهدیکم الله ویصلح بالکم».
انس‌بن مالک ج می‌گوید: دو نفر نزد رسول خدا ج عطسه زدند. پیامبر اکرم ج در جواب یکی از آن‌ها گفت: یرحمک‌الله. و به دیگری، پاسخی نداد. فردی که آن حضرت ج به عطسه‌اش جواب نداد، گفت: ای رسول خدا! فلانی عطسه زد به او جواب دادی ولی من عطسه زدم، به من جواب ندادی؟ رسول خدا ج فرمود: او، الحمد لله گفت ولی تو الحمد لله نگفتی [۴٩].
ابوموسی اشعریس می‌گوید: نبی‌اکرم ج فرمود:
«إِذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ فَحَمِدَ اللَّهَ فَشَمِّتُوهُ فَإِنْ لَمْ يَحْمَدِ اللَّهَ فَلاَ تُشَمِّتُوهُ» [۵۰].
«هرگاه، یکی از شما عطسه زد و گفت: الحمدالله، در جوابش بگویید: یرحمک‌الله. اما اگر الحمدالله نگفت، به او یرحمک‌الله، نگویید».
پس از حدیث فوق درمی‌یابیم که اگر کسی عطسه زد و گفت: الحمد لله، واجب است که در جوابش بگوییم: یرحمک‌الله. اما اگر سکوت کرد و الحمد لله نگفت، ما هم نباید به او یرحمک الله بگوییم.
[۴٧] صحیح مسلم (۲۱۶۲). [۴۸] بخاری (٧/۱۲۵) و مسند احمد (۲/۳۵۳). [۴٩] بخاری (٧/۱۲۵) و مسلم (۲٩٩۱) و ترمذی (۲٧۴۲) و ابن ماجه (۱۳۳٧). [۵۰] مسلم (۲٩٩٩۲) و احمد (۴/۴۱۲).