حقوق شوهر بر زن
زن خوب فرمانبر پارسا کند مرد درویش را پادشاه روز اگر غم خوری غم مدار چو شب غمگسارت بود در کنار اگر پارسا باشد و خوش‌سخن نگه در نکویی و زشتی مکن کِرا خانه آباد و همخوابه دوست خدا را به رحمت نظر سوی اوست کسی برگرفت از جهان کامِ دل که یکدل بود با وی آرامِ دل بر آن بنده حق نکویی خواسته است که با وی دل و دست زن راست است[بوستان سعدی، باب هفتم]
دین مقدس اسلام، همچنانکه حقوق و وظایفی را برای مرد مشخّص کرده که باید به بهترین نحو نسبت به همسرش ادا کند، وظایف و مسؤولیت‌هایی هم بر زن واجب نموده که شایسته است آن‌ها را در نظر گرفته و رعایت نماید و چنانچه در انجام آن کوتاهی نماید، در پیشگاه خدای عزّوجل مسؤول خواهد بود. این حقوق عبارتند از:
۱- اطاعت و فرمانبرداری از شوهر به شیوه‌ای پسندیده؛ خداوند متعال می‌فرماید: «و برای همسران (حقوق و واجباتی) است (که باید شوهران ادا کنند) همانگونه که بر آنان (حقوق و واجباتی) است که (باید همسران ادا کنند) به‌گونه‌ای شایسته‌ای» [البقرة: ۲۲۸]
پیامبر خدا جفرمودند: اگر زن نمازهای پنج‌گانه را بجا آورد و روزه ماه رمضان را روزه بدارد و عفت خود را حفظ کند و اطاعت شوهر را بجا آورد، وارد بهشت می‌شود».
در حدیثی که «بزّار» و «طبرانی» روایت کرده‌اند، آمده است که در زمان رسول خدا جزنی خدمت آن حضرت رسید و عرض کرد: ای رسول خدا جمن نماینده زنان هستم، که خدمت شما رسیده و از شما سؤالی دارم که در ارتباط با جهاد است. خداوند متعال جهاد را بر مردان فرض کرده است که اگر پیروز شوند، پاداش می‌گیرند و اگر شهید شوند، نزد پروردگار خویش روزی می‌خورند!! اما ما گروه زنان که به آنان خدمت می‌کنیم، چرا از چنین اجر عظیمی محرومیم؟!
پیامبر اکرم جفرمودند: «به زنان بگو اگر از شوهران‌شان اطاعت کنند و وظایف زناشویی که برعهده آن‌هاست رعایت کنند، این اعمال‌شان برابر با جهاد در راه خداست اما کمتر کسی از شما زنان می‌تواند این کار را بطور کامل انجام دهد».
اطاعت زن از شوهرش، امر طبیعی است که مقتضای زندگی زناشویی مشترک بین آن دو است. بدون شک فرمانبری زن از شوهرش موجب حفظ کیان و هستی خانواده از نابودی و انحلال شده و باعث برانگیختن مهر و محبّت قلبی شوهر به همسرش می‌گردد و در نتیجه دوستی و الفت بین اعضا خانواده عمیق و ریشه‌دار می‌شود. و نیز موجب پرچیده شدن جدال و سرکشی می‌شود که در غالب اوقات تبدیل به نزاع و دعوا می‌گردد.
خداوند متعال به‌خاطر ویژگی‌ها و خصایص بارزی مثل نیرو و تعقّل، حقّ سرپرستی و نگه‌داری خانواده را در دست مرد قرار داده و او را مکلّف ساخته که بار هزینه و خرج خانواده را تأمین نموده، عهده‌دار آن باشد. آنجا که فرمود: «مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، به‌خاطر برتری‌هایی که خداوند (از نظر نظام اجتماعی) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و زنان صالح، زنانی هستند که متواضعند، در غیاب (همسر خود) اسرار و حقوق او را در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‌کنند». [النساء: ۳۴]
بدیهی است، اطاعت و فرمانبری زن از شوهر در امور پسندیده و معروف می‌باشد [یعنی در غیر اموری که گناه و نافرمانی خداوند است و یا اعمال و کارهایی که تواناییش را ندارد و یا انجام آن برایش مشقّت دارد، از شوهرش اطاعت نماید] اما اگر شوهرش چیزی به او امر کرد که معصیت و نافرمانی خداست، آن وقت نباید اطاعت نماید، زیرا پیامبر خدا جمی‌فرماید: «هیچ اطاعتی از مخلوق در معصیت و نافرمانی خالق وجود ندارد.» [حاکم و احمد]
۲- زن باید حافظ مال و حیثیت شوهر باشد و از آن محافظت کند. خداوند متعال می‌فرماید: «زنان صالحه آنانی هستند که فرمانبردار (اوامر خدا و مطیع دستور شوهران خود) بوده (و خویشتن را از زنا به دور و اموال شوهران را از تبذیر محفوظ و اسرار (زناشویی ) را نگه می‌‌دارند، چرا که خداوند به حفظ آن‌ها دستور داده است».
زن باید از لحاظ شخصیت زنانگی خود (ناموس) با مال شوهر به او خیانت نکند و مال و آبروی او را حفظ کند، در این مورد پیامبر جمی‌فرمایند: «آیا شما را از ارزشمندترین گنج یک شخص با خبر کنم؟ آن زن شایسته و درستکاری است که هرگاه شوهر نگاهش کند، مسرور و شادمان می‌شود، و هنگامی که او را به کاری امر می‌کند، اطاعت می‌نماید و در نبود همسرش، مال و ناموسش را حفظ می‌کند». [ابوداوود و نسایی]
[و در جایی دیگر فرموده: «چهار چیز است که به هر کس داده شود خیر دنیا و آخرت نصیب او خواهد شد.» که یکی از آن‌ها زن نیکوکاری است که به جان و مال همسرش خیانت نمی‌کند.]
از مصادیق محفوظ داشتن مال شوهر اینکه بدون اجازه و رضایت او در مالش تصرّف نکند و نیز به دیگران هم ندهد مگر با مشورت و صلاحدید شوهر و اینکه فرزندانش را آنگونه که خواست اوست، تربیتی نیکو نماید.
منظور از حفاظت از آبرو و حیثیت شوهر این است که زن از لحاظ شخصیت زنانگی‌اش به شوهر خیانت نکند، مثلاً به مردان نامحرم نگاه خائنانه نداشته باشد، سخن فتنه‌انگیز نزند، و به جاهایی که امکان آلوده شدن به گناه است نرود و فرزندانش را نیز اینگونه بر اساس شئونات صحیح تربیت کند.
۳- زن باید کرامت و احساسات همسرش را مراعات کند: زن باید چنان نظر شوهرش را با زیبایی و زینت و تنظیم امور خانه جلب و جذب کند که شوهر آنچه در منزل می‌بیند، می‌شوند و احساس می‌کند همه‌اش در نظر او زیبا و پسندیده باشد [اسباب خوشحالی همسرش را فراهم کند].
حقیقتاً اگر شوهر در خانه‌اش و نزد همسرش زیبایی، نظافت و پاکی را نیابد و محبّت و مودّت، الفت و عواطف شاداب و زنده را احساس نکند و سخنان شیرین و اخلاق متعالی و دستان پرمهر و محبّت و رئوفی را نیابد، پس کجا می‌تواند طعم این‌ها را بچشد؟
بدبخت‌ترین مردمان، کسانی‌اند که در خانه‌شان بین زن و فرزندان بدبختی را ببینند و خوشبخت‌ترین انسان‌ها کسی است که سعادت و خوشبختی را در کانون خانواده بین زن و بچه‌هایش مشاهده کند!!!
اسماء دختر خارجه‌الفزاریه، هنگامی که دخترش را در شب عروسیش نزد شوهرش فرستاد به او اینگونه سفارش می‌کرد: «ای دخترکم! همانا تو از آشیانه‌ای که در آن رشد و نمو یافتی، خارج شدی و به سوی شوهری می‌روی که شناخت چندانی از او نداری، قرین کسی می‌شوی که با او الفت نگرفته‌ای، پس برایش زمین باش تا اینکه برایت آسمان باشد، گهواره‌اش باش تا او پایه‌های آن شود، کنیزش باش تا بنده و برده‌ات شود، ناسزا مگو به او که از تو بیزار می‌شود و از او دور نشود که فراموشت می‌کند، گر به تو نزدیک شود، نزدیکش شو و اگر از تو فاصله گرفت، از او دور شو، گوش و چشم و بینی‌اش را محفوظ بدار که از تو جز خوشبوی به مشامش نرسد، و جز خوبی و نیکویی گوشش نشنود و چشمش جز زیبایی و قشنگی نبیند...»
۴- خدمت به شوهر، انجام کارهای منزل و تربیت فرزندان: این کارها وظیفه طبیعی زن است که بخاطر آن آفریده شده، بلکه واجب است این امور اساسی و مهم را رعایت کند و در ساختن خانواده‌ای خوشبخت و آماده کردن نسلی نجیب، اصیل و ریشه‌دار، نهایت سعی و تلاش نماید، انسسمی‌گوید: «هرگاه اصحاب رسول خدا جعروس را نزد همسرش می‌فرستادند، به او سفارش می‌کردند که حقوق شوهر را رعایت کند، به شوهر خدمت نماید و فرزندانش را تربیت و پرورش دهد).
«شیخین» از اسماء دختر ابوبکر صدیقسروایت کرده‌اند که می‌گوید: «زبیر مرا وقتی به ازدواج خود درآورد، هیچ مال و ثروت و خدمتگزاری بجز یک اسب و شتری آبکش نداشت، من اسبش را علف می‌دادم و به تیمار آن می‌پرداختم به نحوی که زبیر را از مشغول شدن به امورات آن فارغ البال کرده بودم. شتر آبکش را نیز علف می‌دادم و با آن آب می‌آوردم، و مشک‌های آب را می‌دوختم، خمیر کردن و پخت و پز نان را انجام می‌دادم و شاخه‌های درخت خرما را از مسافت دو میل بر دوش می‌گرفتم و به خانه می‌آوردم تا اینکه ابوبکر زن خدمتگزاری را برایم فرستاد و کارهای مربوط به علف دادن و تیمار اسب رابدو واگذار کردم. گویی ابوبکرسبا این کار از بردگی آزادم کرد».
اما مسؤولیت زن در ارتباط با تربیت و پرورش فرزندان و سرپرستی و رسیدگی به اوضاع و احوال آنان، از مهم‌ترین وظایف اوست. خداوند متعال می‌فرماید: «مادران، فرزندان خود را دو سال تمام شیر می‌دهند». [البقرة: ۲۳۲]
«شیخین» از پیامبر جروایت کرده‌اند که فرموده: «زن در خانه شوهرش مسؤول و سرپرست بوده و مسؤولیت اداره خانه و فرزندانش با اوست و [در مورد افراد تحت سرپرستی‌اش بازخواست خواهد شد]».
خداوند، رحمت کند بر گوینده این شعر که زیبا فرموده: الاُم مدرسه اذا اعددتها اعددت شعبا طیب الاعراق مادر دبستانی‌است‌که گر کردی مهیا آماده کردی ملتی نیکو و والا [۲۸] [و به‌راستی مادر به مثابه دانشگاهی است که با یک دست گهوارۀ شیرخوارگان را می‌جنباند و با دست دیگر پرچم نهضت و هدایت و دعوت اسلامی را، چنانچه خوب و صحیح تربیت شود.]
خداوند بیامرزد شاعری که گفته «گیاهی که در باغ باصفا می‌روید با گیاهی که در لجن‌زار می‌روید یکی نیست، پس آیا می‌توان از بچه‌هایی که از پستان‌های زنان نالایق و منحرف شیر می‌نوشند امید کمال و بزرگی داشت؟!!».
۵- نیکی به خانواده و اقوام نزدیک شوهر: از بزرگترین و مهم‌ترین این حقوق، نیکی کردن زن به والدین و خواهر و برادر شوهرش و ارتباط حسنه و رفتار نیکو با آن‌هاست. زیرا تعامل حسنه زن با اقوام شوهر موجب خوشحالی و شادمانی شوهر شده، انس و الفت شوهر با زن بیشتر شده و از این طریق رابطه زناشویی آن دو مستحکم شده و مهر و محبّت بین‌شان پایدار می‌گردد.
پس اگر فرزند از نظر شرعی وظیفه دارد به‌خاطر محکم نمودن رابطه اجتماعی محبّت به پدرش را حفظ کند، زن هم شرعاً وظیفه دارد که به طریق اولی، جهت استحکام بنیان خانواده به بستگان شوهر محبّت و مودّت نماید، تا کبوتر محبّت و آرامش بر خانواده بال گسترده و سایبان‌های خانواده را انس، تفاهم و همدلی فراگیرد.
راست فرموده رسول خدا جدر این حدیث که «مسلم» روایت نموده: بهترین نیکی این است که انسان رشته محبّت و دوستی را با دوستان پدرش حفظ کند». پس اگر زن رشته دوستی خویشاوند همسرش را حفظ نماید، این بطریق اولی بهتر و شایسته‌تر است.
آنچه گفتیم مهم‌ترین وظایف زن بود که باید نسبت به همسرش ادا نماید (چنانکه اسلام دستور داده). و این‌ها حقوق ارزشمندی است که با اصول انسانی و وظیفه‌ی طبیعی زن ـ که به‌خاطر آن آفریده شده ـ کاملاً هماهنگ و سازگار است.
[۲۸] ترجمه منظوم بیت، برگرفته از مجموعه شغر «برون آی از فراموشی» استاد دکتر محمد ابراهیم ساعدی «حفظه‌الله» است که حاوی اشعاری جدید، شیوا و زیبا و در عین حال هدفمند می‌باشد که امیدواریم هرچه زودتر به زیر طبع آراسته گردد. ان‌شاءالله