دعوت‌گرانی چون انبیاء و مبلغانی بسان صحابه و تابعین
داعی مسلمان شاید بمانند حضرت سلیمان÷ غنی و توانگر باشد و یا چون عیسی÷ فقیر و ندار. و مثل ابراهیم÷ صحیح و تندرست، و یا مانند حضرت ایوب÷ قسمتی از عمر خود را علیل و بیمار بماند. او ممکن است، عمری طولانی بمانند نوح÷ و یا زندگی کوتاه چون یوشع ÷ داشته باشد و یا همانند داود÷ حکم و فرمانروایی براند و یا چون ادریس÷ خیاطی کند و یا مثل موسی÷ گوسفند بچراند، و چه بسا همچون محمد ج تمامی حالات از نداری و توانگری و پیروزی و شکست، آسایش و فلاکت و صحت و بیماری و عافیت و بلا را پشت سر بگذارد.
لأجل دینك ذاق القتل من قتلوا
کأنما الـموت فی ساح الوغی عسل
«برای دین و در راه دینت طعم مرگ را چشیدند و جان باختند، گویا مرگ در میدان نبرد به نزدشان شیرین و گوارا است».
تری الـمحبین صرعی فی دیارهم
کفتیة الکهف للرضوان قد نقلوا
«عاشقان را در سرزمین‌شان مدهوشی کشته می‌بینی، همانند اصحاب کهف که به دیار دوست و به سوی بهشت شتافتند».
بندگان حق چون جان باختند
اسب همت تا ثریا تاختند
و به قول سعدی:
عاشقان کشتگان معشوقند
بر نیاید زکشتگان آواز
داعی الی الله را می‌توان در ویژگی‌ها، نقش‌ها و شخصیت‌های متعددی یافت.
داعی الی الله چه بسا ممکن است گشاده دست، سرشار از استعدادها، احسانمند و نیکوکاری بزرگ چون حضرت ابوبکر صدیقس، یا قاطع، مصمم و استوار، قوی و محافظه کار در حق توانمند و پرتلاش در دین و پر هیبت و بزرگوار میان توده مردم همانند عمر بن خطابسباشد. چه بسا ممکن است ساده، انعطاف‌پذیر، بامدارا، نزدیک و دوست‌داشتنی و با حیا و سخاوتمند چون عثمان بن عفانس، و شجاع و متهور، منیع الطبع، جان فشان و فدائی همچون حیدر کرّارسباشد [۱۴].
مبلغ مسلمان: گاهی همچون عبدالله بن عباسبدریایی از علم و دانش و دانشنامه و دایرة المعارفی از علوم و احکام شریعت است. و گاهی چون ثابت بن قیس بن شماس [۱۵]سسخنرانی تیزهوش است که کلمات را چون بمبی و حروف را بسان شهابی فرو می‌ریزد و جملات را همچون آتشفشانی تا مسافت‌ها به سوی مقصد شلیک می‌نماید.
و چه بسا بسان حسان بن ثابت (شاعر رسول‌الله ج) شاعری است که، حروف را بر قلب می‌نگارد و قطعه شعر را به شکل نوری در می‌آورد و قصیده را همچون قطعه‌ای الماس در هم می‌تند.
دعوتگر مسلمان گاهی، دارای حشم و خدم، دارایی و درآمد و جمال و عیال چون عبدالرحمن بن عوفساست، و گاهی فقیر و بینوا، بی‌منزل و بی‌سرپناه و بی‌گوهر و زر همچون ابوذر غفاریس [۱۶]. او در بسیاری مواقع چون معاذ بن جبلسامامت مردم را متعهد می‌شود و یا چون علیسبر مسند قضاوت می‌نشیند و همچون بلالسوظیفه اذان گفتن را تقبل می‌نماید. و یا مثل زید بن ثابتسمتولی تقسیم میراث می‌شود. و یا همچون خالد بن ولیدسفرماندهی سپاه اسلام را بر عهده می‌گیرد و یا چون ابوعبیدهسزمام قدرت را در دست می‌گیرد.
مبلغ گاهی همانند امام زهری [۱٧]در قصر و دربار پادشاهی سخن می‌گوید و گاهی همانند امام سرخسی [۱۸]در بند و اسارت از درون سرداب و زیرزمین. و چه بسا که به مقامش ارج نهند و زبان به تحسین و ستایشش بگشایند و با آغوش باز به استقبالش بشتابند، همچون مالک بن انسس، و یا همچون احمد بن نصر خزاعی [۱٩]خونش به ناحق ریخته شود و سر از تنش جدا نمایند.
[۱۴]
بصفا و وفا و صدق عتیق
که دل و جان فروش و شرع خرست
بدلیری و هیبت عمری
که ظهور شریعت از عمرست
بحیا و حیات ذوالنورین
که حقیقت مولفسورست
بکف و ذوالفقار مرتضوی
که بحرب اندرون چو شیر ـ نر است
(انوری اییوردی ـ سیمای شیخین در آئینه شعر فارسی: محمد برفی (مترجم))
[۱۵] ثابت بن قیس بن شماس انصاریس: صحابی پیامبر ج یکی از اعضاء و شعراء عرب به شمار می‌رفت. وی در دوران خلافت ابوبکر صدیق در جنگ یمامه به شهادت رسید.
[۱۶]
هم فقیری هم شه گردون فری
اردشیری باروان ابوذری
آن مسلمانان که میری کرده‌اند
در شهنشاهی فقیری کرده‌اند
(کلیات اقبال)
[۱٧] امام زهری: محمد بن مسلم. از اولین مردان علم حدیث . تابعی و محدث مشهور وی با ده تن از صحابه دیدار و قریب به ۲۰۰۰ حدیث از آنان و دیگران فرا گرفت، متوفی ۱۲۴.
[۱۸] امام سرخسی: محمد بن احمد ملقب به شمس الائمه، امام عالم متکلم اصولی و مجتهد بود. کتاب مبسوط که نصوص فقه احناف است در زندان املاء کرده است. وی در سال ۴٩۰ درگذشت.
[۱٩] احمد بن نصر خزائی: از شاگردان امام مالک و از آمرین بالمعروف وی به سال ۲۳۱ هجری به دلیل عدم اعتقاد به خلق قرآن سر از تنش جدا گردید و تا ۶ سال به دار آویزان بود. (دهخدا، لغت‌نامه) (مترجم).