بسم الله الرحمن الرحیم

از ابن عباس سروایت است که: «أن رسول الله ج کان لا یعرف فَصل السورة حتی ینزل علیه بسم الله الرحمن الرحیم» [۳۵]«پیامبر جفاصله بین دو سوره را نمی‏دانست تا اینکه – بسم الله الرحمن الرحیم – بر او نازل شد».

علمای اسلام در مورد اینکه ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾آیه‏ای از آیه‏‏های سوره نمل است، اتفاق نظر دارند، ولی در مورد اینکه ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾آغاز سوره‏ها آیه‏ای جداست یا اینکه فقط در سوره فاتحه به عنوان آیه‏ای جدا محسوب می‏شود، یا فقط برای جدا کردن سوره‏های قرآن از همدیگر آمده است اختلاف نظر دارند. و قول صحیح و راجح در این مورد این است که ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾در آغاز سوره‏ها فقط برای جدا کردن سوره‏ها از همدیگر آمده است، همچنانکه در حدیثی که از ابن عباس سنقل کردیم نیز چنین اشاره شده است.

آن دسته از علمایی که معتقدند ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾در سوره فاتحه بعنوان آیه‏ای مستقل آمده است، در نمازهای جماعت جهری لفظ ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾را با صدای بلند قرائت می‏کنند ولی آن دسته از علمایی که معتقدند ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾در سوره فاتحه آیه‏ای مستقل محسوب نمی‏شود در نمازهای جماعت جهری آن را با صدای آهسته و خفیف قرائت می‏کنند. و بر هر یک از این اقوال دسته‏ای از صحابه فتوی داده و عمل کرده‏اند.

خلاصه کلام: اجماع امت بر هر دو طریق -چه با صدای بلند و چه آهسته گفته شود- وجود دارد یعنی هر دو طریق درست و قابل قبول هستند.

نتیجه گیری از این آیه:

۱- ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾قسمتی از آیه‏ای از آیه‏های سوره نمل است.

۲- ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾برای جدا کردن بین سوره‏ها نازل شده است.

۳- ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾اولین آیه سوره فاتحه است. پیامبر ج فرمودند:

«الحمد لله رب العامین، أم القرآن، أم الکتاب والسبع الـمثانی...» [۳۶]«الحمد لله رب العالـمین، مادر قرآن، مادر کتاب، و هفت آیه‏ای که تکرار می‏‏شوند».

خداوند می‏فرماید: ﴿وَلَقَدۡ ءَاتَيۡنَٰكَ سَبۡعٗا مِّنَ ٱلۡمَثَانِي وَٱلۡقُرۡءَانَ ٱلۡعَظِيمَ ٨٧﴾[الحجر: ۸۷]. «- ای محمد – همانا هفت آیه‏ای که تکرار می‏شوند با ثنا و این قرآن با عظمت را بر تو فرستادیم».

از ام سلمه لروایت است که: «أن النبی ج قرأ الفاتحة و عدّ البسملة آیة منها» [۳۷]«پیامبر جسوره فاتحه را خواند و ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾را آیتی از سوره فاتحه بحساب می‏آورد».

[۳۵] ابوداود. [۳۶] ترمذی. [۳۷] ابن خزیمة.