آیا خواندن سوره فاتحه در نماز جماعت بر مأموم واجب است؟
علما در مورد قرائت سوره فاتحه توسط مأموم بعد از قرائت امام اختلاف دارند و چند رأی در این مورد صادر کردهاند:
۱- همچنانکه بر امام واجب است بر مأموم نیز خواندن سوره فاتحه واجب است. چون پیامبر ج میفرماید: «لاَ صَلاةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ» [۷۱](نماز کسی که سوره فاتحه را نخواند درست نیست).
۲- بر مأموم خواندن سوره فاتحه در نماز جماعت واجب نیست و فرقی ندارد که آن نماز جهری باشد یا سرّی باشد. چون پیامبر ج میفرماید: «مَنْ كَانَ لَهُ إِمَامٌ فَقِرَاءَةُ الإِمَامِ لَهُ قِرَاءَةٌ» «هر کسی که در نماز امامی داشت – خودش مأموم بود – خواندن سوره فاتحه توسط امام برای او نیز محسوب میشود».
سند این حدیث ضعیف است و ابن کثیر در تفسیرش در مورد آن صحبت کرده است، پس وقتی حدیث، حدیث ضعیف الإسناد است به آن عمل نمی‌شود و قابل قبول نیست و نماز مأموم بدون خواندن سوره فاتحه درست نیست.
[مترجم: این حدیث، حدیث صحیح الاسنادی است که ابن ابی شیبه، دار قطنی، ابن ماجه، طحاوی و امام احمد از چند طریق آن را روایت کردهاند، و ابن تیمیه (رحمه الله) آن را صحیح دانسته است. شیخ ألبانی /هم آن را صحیح میداند. و از طریق جمع بین احادیث این باب مشخص میشود که این حدیث مربوط به نمازهای جهری – صبح، مغرب و عشاء – است].
۳- بر مأموم خواندن سوره فاتحه در نمازهای جماعت سری واجب است. چون پیامبر جمیفرماید:
«إنما جعل الإمام لیؤتم به فإذا کبر فکبروا و إذا قرأ فانصتوا» [۷۲]«امام برای اقتدا کردن به او قرار داده شده وقتی (الله اکبر) گفت شما هم (الله اکبر) بگوئید، و وقتی قرآن خواند، شما به او گوش دهید و ساکت باشید».
و این قول قدیم امام شافعی است، و در یکی از اقوالی که از امام احمد روایت کردهاند، ایشان نیز چنین حکم میکند [۷۳].
۴- خواندن سوره فاتحه در لحظاتی که امام هنگام قرائت مکث میکند واجب است و مأموم میتواند در آن لحظات شروع به خواندن فاتحه کند، این قول عدهای از صحابه، تابعین و تبع تابعین میباشد و قول جدید امام شافعی نیز همین گونه است – جاهایی که امام در آن مکث میکند شامل مابین آیات، آخر سوره فاتحه و آخر سوره بعد از سوره فاتحه است -.
خداوند میفرماید:
﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ ٢٠٤﴾ [الأعراف: ۲۰۴].
«و چون قرآن قرائت شود همه گوش بدان فرا دهید و سکوت کنید باشد که مورد لطف و رحمت حق شوید».
عدهای از علمای سلف در مورد این آیه میفرمایند: در اینجا منظور این است که مأموم در نمازهای جهری، نماز عید قربان، رمضان، و نماز جمعه باید هنگامی که امام مشغول خواندن سوره فاتحه است. ساکت باشد و گوش دهد و مشغول قرائت فاتحه نباشد. و ابنجریر طبری هم چنین میگوید: منظور از این گوش دادن و ساکت بودن در نمازهای جهری است که امام با صدای بلند مشغول خواندن سوره فاتحه است و همچنین ساکت بودن در هنگام خطبه خواندن امام است [۷۴].
وقتی که مأموم بدلیل دور بودن از امام و نبود بلندگو، صدای قرائت سوره فاتحه را توسط امام نشنید، بر مأموم واجب است خودش سوره فاتحه را بخواند، زیرا او صدای امام را نمیشنود، تا خواندن امام برای او نیز محسوب گردد.
[۷۱] متفق علیه. [۷۲] مسلم. [۷۳] تفسیر ابن کثیر، سوره فاتحه. [۷۴] تفسیر ابن کثیر، ۲/۴۴.