معنای (آمین)

کسی که سوره فاتحه را می‏خواند، سنت است که در آخر آن (آمین: خدایا از ما قبول کن) بگوید و حتی کسی که در حال نماز نیست ولی صدای خواندن سوره فاتحه را از شخص دیگری در نماز می شنود، مستحب است که آمین بگوید، و آمین گفتن ربطی ندارد به اینکه آیا نمازگزار امام است یا مأموم، در حال جماعت است یا به صورت فرادا نمازش را می‏خواند، بلکه در هر حالتی که باشد، سنت است بعد از خواندن سوره فاتحه آمین بگوید.

۱- ابوهریره ساز پیامبر ج روایت می‏کند: «إذَا أَمَّنَ الْإِمَامُ فَأَمِّنُوا ، فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ تَأْمِينُهُ تَأْمِينَ الْمَلَائِكَةِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» [۶۳]«زمانی که امام (آمین) گفت، شما هم (آمین) بگوئید؛ زیرا که هر کس (آمین) گفتنش با (آمین) گفتن ملائکه همراهی داشته باشد، خداوند بزرگ، گناهان آن شخص را که تا حال انجام داده است، می‏آمرزد».

۲- در حدیثی دیگر پیامبر ص می‏فرماید: «إِذَا قَالَ أَحَدُكُمْ فِى الصَّلاَةِ آمِينَ. وَالْمَلاَئِكَةُ فِى السَّمَاءِ آمِينَ فَوَافَقَ إِحْدَاهُمَا الأُخْرَى غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» [۶۴]«اگر یکی از شما در نماز گفت (آمین) و ملائکه هم در آسمان گفتند (آمین) و این دو آمین با هم همخوانی و همراهی داشتند، خداوند گناهان آن شخص را که تا بحال انجام داده است، می‏آمرزد».

۳- انس س از پیامبر جروایت می‏کند که: (گفتن (آمین) در نماز و در هنگام دعا به من عطا شده است، و قبل از من به هیچ کس غیر موسی ÷داده نشده، موسی ÷دعا می‏کرد و هارون ÷ آمین می‏گفت، پس به همین دلیل دعاهایتان را با گفتن آمین به اتمام رسانید، چون خداوند بزرگ آنها را از شما قبول می‏کند). [۶۵]

۴- در این میان عده‏ای این گفته بالا را قبول ندارند و این آیه را دلیل می‏آورند:

﴿وَقَالَ مُوسَىٰ رَبَّنَآ إِنَّكَ ءَاتَيۡتَ فِرۡعَوۡنَ وَمَلَأَهُۥ زِينَةٗ وَأَمۡوَٰلٗا فِي ٱلۡحَيَوٰةِ ٱلدُّنۡيَا رَبَّنَا لِيُضِلُّواْ عَن سَبِيلِكَۖ رَبَّنَا ٱطۡمِسۡ عَلَىٰٓ أَمۡوَٰلِهِمۡ وَٱشۡدُدۡ عَلَىٰ قُلُوبِهِمۡ فَلَا يُؤۡمِنُواْ حَتَّىٰ يَرَوُاْ ٱلۡعَذَابَ ٱلۡأَلِيمَ٨٨ قَالَ قَدۡ أُجِيبَت دَّعۡوَتُكُمَا فَٱسۡتَقِيمَا وَلَا تَتَّبِعَآنِّ سَبِيلَ ٱلَّذِينَ لَا يَعۡلَمُونَ ٨٩﴾ [يونس: ۸۸-۸۹].

«و موسی به پروردگار خود عرض کرد بار الها تو به فرعون و فرعونیان در حیات دنیا ملک و اموال و زیورهای بسیار بخشیدی که بدین وسیله بندگان را از راه تو گمراه کنند بارالها اموال آنها را نابود گردان و دلهای شان را سخت بربند که اینان ایمان نیاوردند تا هنگامی که عذاب دردناک را مشاهده کنند، خداوند فرمود: حقیقتاً دعایتان – موسی و هارون – مستجاب شد پس هر دو به راه مستقیم باشید و از راه مردم جاهل پیروی نکنید».

ما در جواب آنها می‏گوئیم، خداوند بزرگ در این آیات در مورد دعا کردن موسی÷ به تنهائی بحث کرده ولی از ظاهر آیه چنین بر می‏آید که هارون هم با موسی بوده و آمین گفته است و همین آمین گفتن به معنای این بوده که او نیز دعا کرده است، زیرا خداوند می‏فرماید: ﴿قَدۡ أُجِيبَت دَّعۡوَتُكُمَا﴾«دعایتان مورد قبول واقع شد» و در این آیه ضمیر (کما) به کار رفته است و این آیه دلیلی است بر اینکه هر کس بعد از دعاهایی که می‏شنود آمین بگوید، مثل این است که خودش دعا کرده، چون آن دعا در حق او هم اجابت می‏شود، به همین دلیل بعضی از علما می‏گویند: بر مأموم لازم نیست که در نماز جماعت جهری حمد و سوره را بخواند، زیرا (آمین) گفتنش بعد از خواندن سوره فاتحه توسط امام، مثل این است که سوره فاتحه را خوانده باشد. والله اعلم.

۵- این طرز برداشتی که بیان کردیم با این آیه قرآن همخوانی دارد:

﴿وَإِذَا قُرِئَ ٱلۡقُرۡءَانُ فَٱسۡتَمِعُواْ لَهُۥ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّكُمۡ تُرۡحَمُونَ ٢٠٤﴾ [الأعراف: ۲۰۴].

«و چون قرآن قرائت شود همه گوش بدان فرا دهید و سکوت کنید باشد که مورد لطف و رحمت حق شوید».

بله ساکت بودن و گوش فرا دادن به آیات قرانی فرمانی است که از طرف خداوند بزرگ بر ما صادر شده تا ما هم با پیروی از آن مورد لطف و رحمت خداوند قرار گیریم؛ زیرا هنگامی که به قرآن گوش دادیم و ساکت شدیم، کم کم قلبها گشاد می‏شوند و بهتر آیات را درک می‏کنند، و زمانی که آیات قرآن را درک کردیم به آن عمل می‏کنیم و مردم را نیز به سوی عمل به آن فرا می‏خوانیم، و در این راستا خداوند بزرگ هم درهای رحمت و فضلش را بر ما باز می‏کند و در مقابل انجام این اعمال صالح به ما پاداش عطا می‏فرماید.

ولی هنگامی که امام با صدای بلند در نماز جهری فاتحه را می‏خواند و ما هم همراه او بخوانیم در این حالت قادر نخواهیم بود هم آنچه را که می‏خوانیم بفهمیم و هم آنچه را که می‏شنویم، در نتیجه اگر آیات را درک نکردیم، نمی‏توانیم به آنها عمل کنیم و وقتی به آنها عمل نکردیم خداوند بزرگ به ما رحم نمی‏کند، و این گفته ما با این حدیث رسول الله جهم تضاد خواهد داشت.

«إِنَّمَا جُعِلَ الإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ، فَإِذَا كَبَّرَ فَكَبِّرُوا، وَإِذَا قَرَأَ فَأَنْصِتُوا» [۶۶]«امام برای این قرار داده شده تا به او اقتدا شود، وقتی که (الله اکبر) گفت، شما هم (الله اکبر) بگوئید، و زمانی که قرآن خواند، شما هم ساکت شوید و گوش فرا دهید».

این موضوعات مربوط به نمازهای جهری – نماز صبح، مغرب و عشاء – بودند ولی در نمازهای جماعت سری – نماز ظهر و عصر – لازم است که مأموم خودش سوره فاتحه را بخواند، زیرا اگر آن را نخواند نمازش صحیح نیست. چون پیامبر جمی‏فرماید: «لاَ صَلاةَ لِمَنْ لَمْ يَقْرَأْ بِفَاتِحَةِ الْكِتَابِ» [۶۷]«کسی که سوره فاتحه را نخواند، نمازش صحیح نیست».

[۶۳] متفق علیه. [۶۴] مسلم. [۶۵] تفسیر ابن کثیر، ولی شیخ مقبل بن هادی الوادعی آن را ضعیف می‏داند. [۶۶] مسلم. [۶۷] مسلم.