احکام شرع
احکام شرع بر پنج‌گونه است:
۱- واجب. ۲- مندب. ۳- حرام. ۴- مکروه. ۵- مباح.
۱- واجب: هرچه در کردن آن ثواب و در نکردن آن عقاب باشد، مثل نماز فرض که در انجام‌دادن آن بر وجه صحیح ثوابی عظیم دارد و در ترک آن عقوبتی عظیم دارد، برای این که ترک آن به کفر می‌کشد.
۲- مندوب: هرچه در کردن آن ثواب باشد و در نکردن آن عقاب نباشد، مانند روزه‌گرفتن در روز دوشنبه و پنجشنبه، ثواب و در روزه‌نگرفتن آن عقاب ندارد.
۳- حرام: هرچه در کردن آن عقاب و در نکردن آن ثواب باشد، مانند خوردن خمر که در خوردن آن عقوبت هشتاد تازیانه‌زدن است با لکه‌دار‌شدن شرف او، و در پرهیز از آن ثواب است.
۴- مکروه: هرچه در نکردن آن ثواب باشد و در کردنش عِقاب نباشد، مثل آب زیادریختن برای وضو که پرهیز از ریختن زیاد آب به قصد اقتصاد در آب ثواب دارد، و اسراف در ریختن آن عقوبتی ندارد.
۵- مباح: هرچه کردن و نکردن آن یکسان باشد، نه در کردن آن ثواب است، و نه در نکردن آن عِقاب است، مثل خوردن گوشت که نه در خوردن آن ثواب است و نه در نخوردن آن عِقاب است. و هرکار مباحی به قصد طاعت ثواب دارد، مثلاً: اگر خوردن گوشت برای تقویت خود در جهاد فی سبیل الله و یا نیرومندشدن برای خدمت به خلق باشد طاعت حساب می‌شود، و ثواب دارد. بنابراین، مؤمن می‌تواند هر عملی را به نیت اخلاص و طاعت آن را به عبادت تبدیل بکند.
* * *
گفتن: أشهد أن لا إله إلا الله وأشهد أن محمداً رسول الله،در عمر یک بار واجب است که اسلام با آن حاصل می‌شود، و در هر تشهد آخری نماز واجب است که تشهد آخری نماز فرض است، و در تشهد أخیر نماز تشهد در آن رکن نماز است. و بسیار گفتن کلمة شهادتین محبوب و مرغوب است، و معنی این دو کلمه إقرار به وحدانیت و یکتایی خدا و اعتراف به رسالت سیدنا محمد صاست.
بهترین عبادت بعد از ایمان نماز است.
بهترین أذکار بعد از تلاوت قرآن: گفتن لا إله إلا الله است که باید همیشه ورد زبان مؤمن باشد. و معنی لَا إِلهَ إِلَّا الله: لَا مَعْبوُد بِحَق فِي الوجود إلا الله:می‌باشد، یعنی معبود حقیقی و برحق برای تمام کائنات فقط الله است، خدای یکتایی بی‌مثل و بی‌شریک است. هرچه و هرکه غیر از خدای یکتا به عبادت گرفته شوند همه باطل‌اند.
بهترین ثنا و ستایش خدا متعال: گفتن «سُبْحَانَكَ لَا نُحْصيْ ثَنَاءً عَلَيْكَ أنْتَ كَمَا أثْنيْتَ عَلىَ نَفْسِك». «تسبیح و تنزیه تو می‌گوییم، ای خدای یکتا! اعتراف داریم که ما بندگان نتوانیم ستایش تو را گفتن آنچنان که شایستة ذات پاک تو است». ثنا و ستایش واقعی تو آنست که تو ثنای خود گفتی، تو خود دانا به عظمت و کبریاء ذات خود هستی، ما مشتی خاک، خود چه هستیم تا ثنای ما چه باشد.
بهترین حمد و سپاس خدا: گفتن «اَلحَمْدُ لله حَمْداً يُوافيِ نِعَمَهُ وَيُكَافِيء مَزِيْدَه». همه حمد و سپاس از همه کائنات برای خدای یکتا است، حمد و سپاسی که هم وفا به شکر نعمت‌هایت نماید و هم در برابر زیادت نعمت‌هایت قرارگیرد. از این راه که هرلحظه نعمتی بر بنده تازه می‌شود، و تا وقتی که بنده شکر نعمتی بگوید صدها نعمت بر او افزوده شده است، کیست آن که بتواند شکر یکی از هزار بگوید.
بهترین صلوات و درود بر سرور پیغمبران: همان لفظی است که وقتی که از ایشان پرسیده شد که خدا به ما دستور داده بر تو درود فرستیم چگونه درود فرستیم؟ فرمود بگویید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ وَبَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ وَعَلَى آلِ إِبْراهِيْم فِي الْعَالَمِينَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».
این درود را «اَلصَّلاةُ الْكَامِلَة وَالصَّلَاةُ الإِبْراهِيمِيَّة» می‌نامند.
ترجمه: «خدایا درود بفرست بر محمد و آل محمد چنانکه درود فرستادی بر ابراهیم و آل ابراهیم، و برکت بده به محمد و آل محمد چنانکه برکت دادی به ابراهیم و آل براهیم در همه جهانیان. تویی پروردگار ستوده‌شده و تعظیم‌شده، همه جهانیان تو را می‌ستایند و تعظیم می‌نمایند».
(فائده) صلوات از خدا بر رسول الله، نزول رحمت و تشریف و تکریم اوست، و صلوات از ملائکه استغفار، و از آدمیان تضرع و دعا می‌باشد.
چه منزلتی بالاتر از این که خدا و ملائکه و مؤمنان بر رسول درود فرستند.
* * *
درود فرستادن بر رسول الله ص، خدا بیفزاید شرف و بزرگواریش را نزد خود، واجب است در تشهد آخری نماز، و گفته شده است که واجب است درودفرستادن بر رسول الله در عمر یکبار، (این قول اگرچه قول جمهور است، نمی‌توان آن را معتمد دانست، و قول اول که در تشهد اخیر نماز صلوات بر پیغمبر واجب است، معتمد مذهب شافعی است). و گفته شده واجب است صلوات‌فرستادن بر رسول الله در هر مجلس: هر مجلس که مسلمان در آن می‌نشیند یاد خدا و درود پیغمبر خدا را زینت آن مجلس می‌داند. و گفته شده که هربار که نام رسول الله صبرده شد صلوات بر او واجب است، و صلوات و سلام باید هردو همراه باشند: اللَّهُمَّ صَلِّ وَسَلَّم عَلى رَسُول الله، برای این که صلوات به تنهایی و یا سلام به تنهایی مکروه است، چنانکه در قرآن این ادب را یادآوری نمود و فرمود: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ صَلُّواْ عَلَيۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِيمًا﴾[الأحزاب: ۵۶].
* * *
فرض، واجب و محتم و لازم به یک معنی است. (فقط در باب حج و عمره: واجب غیر از فرض است، و واجب به فدیه جبران می‌شود).
و باید دانست که فرض به دو قسم تقسیم می‌شود:
۱- فرض عین. ۲- فرض کفایت.
۱- فرض عین: مثل نماز فرض و روزة فرض و زکات و حج فرض.
فرض عین لازم بر هر مکلف است که خود آن را به جا آورد.
مثل نماز فرض که باید فرد فرد مکلف آن را به جا آورد، و اگر بعضی از مکلفین آن را انجام دادند از گردن باقی نمی‌افتد، مثل نماز فرض و زکات فرض.
۲- فرض کفایت: که هرگاه بعضی آن را انجام دادند از گردن باقی می‌افتد، مثل جواب سلام: وقتی شخصی بر جماعتی سلام کرد، از آن جماعت یک نفر جواب سلام بدهد کافی است، و مثل نماز جنازه که وقتی بعضی از مردم نماز بر جنازه خواندند از گردن باقی می‌افتد. و مثل از برکردن همه قرآن که چند نفر از مردم شهری قرآن را از بر داشته باشند کافی است، و مثل امر به معروف و نهی از منکر که وقتی چند نفری از مردم شهری به آن قیام کنند کافی است، و مثل پیشه و کار و کسب‌های سودمند، و مورد احتیاج که اگر بعضی از مردم شهری به آن قیام کنند کافی است.
دین اسلام دستور می‌دهد که در هر شهر آنچه مورد احتیاج عموم است باید وجود داشته باشد، از قاضی و طبیب و دام‌پزشک و آموزگار و تکنسین گرفته تا پینه‌دوز که همه اینها فرض کفایت است، و باید بعضی از مردم به آن قیام کنند تا حرج از مردم رفع شود، اگر در شهری طبیب نباشد همه مردم آن شهر عاصی می‌شوند. این دین مبین اسلام است که می‌خواهد مسلمین همیشه در صدر باشند، و حوائج خود را خود مرتفع سازند، چرا امروز مسلمانان در همه جا ضعیف هستند؟ برای این که بسیاری از فروض کفایت به وسیلة دشمنان‌شان انجام می‌گیرد.
* * *
سنت و مندوب و مستحب و فضیلت و مرغب‌فیه همه به یک معنی هستند. مقصود از سنت اقوال و افعال و تقریر پیغمبر است که آنچه پیغمبر نمود، و هرکاری که پیغمبر آن را امر نمود، همة اینها سنت دانسته می‌شوند. مگر این که آنچه به پیغمبر اختصاص داشته که برای دیگری سنت نیست، مثل این که رسول الله دو روز متوالی روزه می‌گرفتند، و شب میان دو روز چیزی نمی‌خوردند و نمی‌آشامیدند که این را وصال می‌نامند، و برای غیر رسول الله جائز نیست. اقوال رسول الله مانند همه احادیثی که از قول رسول الله روایت می‌شود، مثل «قال رسول الله ج: إِنَّمَا الأعْمَالُ بِالنِّياتِ»، تا آخر حدیث. أفعال رسول الله صمثل روزه‌گرفتن روز عرفه، تقریر رسول مثل حکمی که سعد بن معاذ در بارة یهود بنی قریظه کرد، و رسول الله صآن را تقریر و تأیید کردند. و قصدکردن و انجام‌ندادن مثل این که فرموند: اگر تا سال آینده ماندم، تاسوعا یعنی نهم محرم را نیز روزه می‌گیرم و قبل از آن رحلت فرمودند.
* * *