فوائدی در مقصد سوم در بیان احکام نماز

نمازهای فرض: نمازهای فرض پنجگانة صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء که بر هر مسلمان بالغ و عاقل فرض است.

اوقات نمازهای فرض شبانه روزی:

وقت نماز ظهر: زوال آفتاب است تا این که سایة هرچیز به قدر آن شود.

وقت نماز عصر: وقتی که سایة هرچیز به قدر آن و کمی افزود، و وقت مختار و گزیدة نماز تا وقتی است که سایة هرچیز دو برابر آن شود، و درست است نماز عصر تا غروب آفتاب.

و به غروب آفتاب داخل می‌شود، وقت نماز مغرب و درست است نماز مغرب تا این که شفق سرخ از جهت مغرب پنهان شود.

و به پنهان‌شدن شفق سرخ از مغرب وقت نماز عشاء داخل می‌شود، و وقت مختار و برگزیدة نماز عشاء تا سه یک شب است، و درست است نماز عشاء تا دمیدن صبح صادق.

و به دمیدن صبح صادق وقت نماز صبح داخل می‌شود، و وقت برگزیدة نماز صبح تا روشن‌شدن هوا است، و درست است نماز صبح تا طلوع آفتاب.

* * *

و درست نیست نمازی که سببی ندارد بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب، و گذشتن شانزده دقیقه از طلوع آن.

و درست نیست نماز بی‌سبب بعد از نماز عصر تا غروب آفتاب، و بعد از استوا که آفتاب در میان آسمان قرار می‌گیرد تا این که آفتاب به طرف مغرب میل نماید.

و وقت طلوع آفتاب تا بلندشدن آن به قدر نیزه‌ای که همان شانزده دقیقه باشد و بعد از عصر، موقع زردشدن آفتاب تا این که آفتاب غروب کند.

* * *

نمازهای سنت که به جماعت خوانده می‌شوند شش نمازند: نماز عید فطر، نماز عید قربان، نماز کسوف آفتاب، نماز خسوف مهتاب و نماز طلب باران، این پنج مؤکده هستند، و نماز تراویح که در شب‌های رمضان بعد از نماز عشائ خوانده می‌شود.

نمازهای سنت که به تنهایی خوانده می‌شوند: مؤکد آن ده رکعت است: دو رکعت بعد از فرض مغرب، دو رکعت بعد از فرض عشاء، دو رکعت قبل از فرض صبح، دو رکعت قبل از فرض ظهر و دو رکعت بعد از فرض ظهر.

و سنت است زیادکردن دو رکعت قبل از ظهر و دو رکعت بعد از آن، و خواندن چهار رکعت قبل از فرض عصر، و نماز ضحی یا نماز چاشت که وقت آن است از شانزده دقیقه بعد از طلوع خورشید تا قبل از اذان ظهر و نماز تراویح که در جمله نمازهایی که با جماعت خوانده می‌شوند یاد شد و نماز شب که نماز تهجد است.

(فائده) نماز وتر: از مؤکدترین سنت‌هایی است که میان نماز فرض عشاء و اذان صبح خوانده می‌شود، کمترین رکعات آن یک رکعت و بیشترین آن یازده رکعت و وسط آن سه رکعت می‌باشد، و در ماه مبارک رمضان بعد از نماز تراویح با جماعت خوانده می‌شود، و بهترین وقت آن سحر که شش یک آخری شب است، می‌باشد. وقتی که وتر سه رکعت خوانده شد، سنت است در رکعت اولی بعد از فاتحه سورة سبح اسم ربک الأعلی و در رکعت دومی بعد از فاتحه سورة قل یا أیها الکافرون، و در رکعت سومی بعد از فاتحه قل هو الله أحد و معوذتین خوانده شود، و هرگاه سنت وتر فوت شد، سنت است قضای آن، و در همه وقت می‌توان آن را قضا نمود.

و از جمله نمازهای سنت: سنت تحیة مسجد، سنت طواف، سنت زفاف، سنت رجوع از سفر، سنت سفر، سنت زوال، سنت احرام، سنت حاجت و سنت إستخاره که همه دو رکعت خوانده می‌شوند، بجز سنت زوال که چهار رکعت خوانده می‌شود.

* * *

ارکان نماز عبارتند از:

نیت: در نیت قصد و فرضیت و تعیین لازم است، مثل أصَلّى فَرْضَ الظّهرِ. ایستادن به نماز. الله اکبر نماز بستن که تکبیرة الاحرام می‌نامند. خواندن سورة فاتحه و بسم الله الرحمن الرحیم آیه‌ای از فاتحه است که بدون آن نماز صحیح نمی‌شود. رکوع‌رفتن، به طوری که دو کف دست به دو زانو برسد. اعتدال، یعنی از رکوع بالاآمدن و راست ایستادن. سجودکردن، به طوری که پیشانی و دو کف دست و دو زانو و انگشتان دو پا باید به زمین بچسبند. نشستن میان دو سجود. سجدة دومی. آرام‌گرفتن در همة آنچه که یاد شد. تحیات آخر نماز و ترتیب نگاه‌داشتن که قیام قبل از رکوع و رکوع قبل از اعتدال و اعتدال قبل از سجود – تا آخر... کسی که از ایستادن در نماز فرض عاجز است، می‌تواند نشسته نماز بخواند، و اگر نشسته نمی‌تواند به پهلو.

* * *

ابعاض نماز که اگر ترک شد به سجود سهو جبران می‌شود: چه به عمد و چه به سهو، تحیات اولی و نشستن در آن و صلوات بر پیغمبر فرستادن در آن. و قنوت در نماز صبح، اعتدال رکعت دوم و ایستادن برای آن و صلوات بر پیغمبرصدر آن، و قنوت در نماز وتر در نیمة دوم ماه مبارک رمضان.

* * *

هیئت‌های نماز که از سنت‌هایی است که اگر ترک شد سجود سهود نمی‌خواهد عبارتند از: بالابردن دو دست در الله اکبر اول نماز و موقع رفتن به رکوع و موقع بالاآمدن از رکوع و موقع بالاآمدن از تشهد اولی، نهادن دست راست بر دست چپ زیر سینه، دعای وَجَّهتُ خواندن، أعوذ با لله من الشیطان الرجیم گفتن، آمین گفتن بعد از فاتحه، و خواندن سوره بعد از فاتحه، بلندخواندن در محل بلندخواندن، آهسته‌خواندن در محل آهسته خواندن، (زن در حضور مردان بیگانه نباید به آواز بلند بخواند). الله اکبرگفتن برای بالاآمدن و زیررفتن یعنی برای انتقال از هر رکنی به سوی رکنی دیگر، غیر از بالاآمدن از رکوع که سمع الله لمن حمده است، گفتن سبحانه ربی العظیم وبحمده در رکوع و سبحان ربی الأعلی وبحمده در سجود، نهادن دو دست در تشهد بر دو ران نزدیک دو زانو، انگشتان دست چپ را باز گذرادن و انگشتان دست راست را جمع‌کردن مگر انگشت شهاده که باز گذارده می‌شود، مفترش نشستن در همه نشستن‌های نماز، متورک‌نشستن در تشهد أخیر، سلام دومی نمازدادن و نیت بیرونه‌رفتن که همراه سلام قصد می‌کند به دل که از نماز بیرون می‌رود و این نیت خروج پسندیده است برای رعایت خلاف کسی که می‌گوید واجب است.

مرد در رکوع و سجود دو آرنج خود را از دو پهلوی خود دور می‌گیرد، شکم خود را از ران خود دور می‌گیرد، اما زن در رکوع و سجود دو آرنج خود را به دو پهلو و شکم خود را به ران خود می‌چسباند.

* * *

شرط‌های نماز عبارتند از: مسلمان‌بودن، پاک‌بودن از بی‌وضویی و از پلیدی در لباس و بدن و جای نماز خواندن، پوشانیدن عورت به لباس پاک، (عورت مرد از ناف تا زانو، و عورت زن تمام بدن او غیر از رو و دو کف دست او می‌باشد، جایی که بیگانه نبیند) دانابودن به داخل‌شدن وقت نماز، رو به قبله نمازخواندن (مگر در نماز خوف که در جنگ خوانده می‌شود که لازم نیست رو به قبله نماز خواند، بلکه هرنوع میسر شد نماز خوانده می‌شود، و در نماز نافله در سفر که موقع تکبیرة الاحرام رو به قبله نماز بسته می‌شود، و اگر سواره است در حالی که روی به طرف مقصد است نماز خوانده می‌شود، و اگر پیاده است در رکوع و سجود رو به قبله نموده و در قیام رو به مقصد می‌نماید). به عمد سخن‌نگفتن در نماز، پرهیز از فعل بسیار مثل سه حرکت پیاپی، پرهیز از آنچه روزة روزه‌دار را باطل می‌کند، پرهیز از تغییر نیت در نماز که اگر در نماز فرض بود و نیت نمود که آن را تبدیل به سنت نماید، نماز او باطل می‌شود، و اگر به زن رسید چیزی در نماز، کف دست راست بر پشت دست چپ بزند.

* * *

مبطلات نماز عبارتند از: از دست‌رفتن رکنی از ارکان نماز، و یا از دست‌رفتن شرطی از شرط‌های نماز. اگر دانست که نماز ظهر را به سه رکوع خوانده است، و طول کشیده بود که به یادش آمد، آن نماز باطل است، برای این که یک رکن از آن از دست رفته، اگرچه بعد از نماز بیادش آمد. اگر دانست که بی‌وضویی نماز خوانده آن نماز باطل است، برای این که یک شرط نماز که وضو است از دست رفته است.

دو سجود سهود سنت است قبل از سلام‌دادن نماز برای سهو آن چه عمد آن مبطل نماز است، مثل نماز عصر پنج رکعت خواندن به سهو، و برای ترک یکی از ابعاض نماز، اما ترک سنت یکی از هیئت‌های نماز است سجود سهو نمی‌خواهد.

اگر در نمازش به یادش آمد که رکنی از ارکان نماز نخوانده، اگر طول نکشیده آن رکن بخواند و نماز را ادامه دهد، مثلاً در سجود بود که به یادش آمد، رکوع نخوانده از سجود بالا بیاید به حد رکوع که رسید، رکوع نماید، و ادامه به نماز بدهد، اما اگر طول کشیده در رکعت دوم به یادش آمد که در رکعت اولی رکوع نخوانده، رکوع رکعت دوم جای رکوع رکعت اولی به حساب می‌آید، و دو رکعت در حساب یک رکعت است، و اگر شک نمود که سه رکعت نماز خوانده یا دو رکعت، دست کمتر یعنی دو رکعت حساب نماید و رکعت دیگر در نماز سه رکعتی بخواند، و آخر نماز قبل از سلام و بعد از تشهد سجود سهو بخواند.

* * *

جماعتی خواندن نمازهای فرض شبانه روزی فرض کفایت است، جماعتی خواندن نماز جمعه فرض عین است.

* * *

در جماعتی خواندن نمازهای شبانه روز که فرض کفایت است، لازم است: بر مأموم که نیت اقتدا به امام بنماید، و این که در محل ایستادن در نماز جلوتر از امام به طرف قبله نایستد، و این که دانا به نماز امام باشد تا از امام پیروی نماید، اگر امام و مأموم در غیر از مسجد نماز می‌خوانند مأموم نزدیک امام باشد، و میان مأموم و امام پرده و مانعی نباشد که میان امام و مأموم مثلاً دیوار نباشد، اما در مسجد اگر امام در محراب و مأموم در چاه مسجد باشد، هم اقتدای مأموم به امام جایز است، وقتی که دانا به نماز امام است و آواز امام را می‌شنود، و کودک پسر می‌تواند امام بشود – اگر صلاحیت امامت دارد – اما زن نمی‌توان امام مرد بشود. و کسی که اُمّی است و فاتحه درست نمی‌داند نمی‌تواند امام کسی بشود که فاتحه درست می‌خواند.

* * *