باطنیان قرمطی
صلاه (نماز) را به رابطۀ داعی با دار السلام تفسیر کردند.
زکات را رساندن حکمت به مستحق آن دانستند.
روزه را کتمان اسرار خود معنی کردند.
حج را به معنای سفر به سوی شیوخ خود دانستند.
بهشت را لذت بردن از خوشی‌های دنیا و جهنم را به معنای پایبندی به شریعت و رفتن زیر سنگینی آن دانستند.
فیلسوفان باطنی نیز ملائکه و شیاطین را به معنای نیروهای پاک و خبیث درون انسان تفسیر کردند، و اینکه نصوص مربوط به معاد و برزخ و بهشت و دوزخ مثال‌هایی برای نزدیک گرداندن معانی به فهم عوام الناس است و حقیقت ندارد.