مقدمه مؤلف

بسم الله الرحمن الرحیم

علم تجوید، از علومی است که هر فرد مسلمان باید به آن اهمیت دهد و یاد بگیرد، چون به قراءت قرآن مربوط می‌شود که عبادتی مطلوب نزد هر فرد مسلمان است.

قراءت قرآن، بر صفت معین و روش مخصوصی است که به بالاترین درجه روایت ـ یعنی شفاهاً ـ به ما رسیده است به این ترتیب، که هر قاری از استاد خود می‌گیرد و بر همین منوال تا اینکه سلسله روایت به رسول‌الله جمنتهی می‌شود و رسول‌الله جاز جبریل ÷گرفته و جبریل ÷از خدای ﻷ. ابن جزری در اشاره به این موضوع می‌گوید: لأنه به ألا له أنزلا
هکذا منه الینا وصلا [۱]
این صفت قراءت که آن را در اصطلاح «تجوید قرآن» می‌نامند از لغت عرب گرفته شده است،چون قرآن به این لغت نازل شده و در لفظ و معنی و لهجه، عربی است.

قبایل عرب به لهجه‌های مختلفی سخن می‌گفتند، لکن قرآن به فصیح‌ترین آن‌ها، یعنی، لغت و لهجه قریش و بر زبان فصیح‌ترین‌شان، یعنی، رسول‌اکرم جنازل شد و ما با «تجوید» قرآن را به بهترین لهجه می‌خوانیم، زیرا تابع لهجه و تلفظ رسول‌الله جهستیم و از آنچه ایشان به یارانی همچون: أبی بن کعب، عبدالله بن مسعود، زید بن ثابت و دیگر قاریان صحابه، آموخته‌اند، پیروی می‌کنیم.

دانشمندان اسلام، اهمیت بسیاری به این علم داده‌اند، و کتاب‌های بی‌شماری تألیف و منظومه‌های فراوانی، ساخته‌اند، و ابوعمرو دانی و مکیّ بن طالب قیسی و ابوالقاسم بن فیرّه شاطبی و ابوالخیر محمد بن جزری شافعی در رأس آنان قرار دارند. ایشان بزرگان حفاظ و استادان قراءت و ائمه اهل تجویدند وتا دنیا باقی است همه از کتاب‌های ایشان استفاده می‌کنند.

قراءت قرآن، بر روایت‌های مختلفی است و از آن جمله ده قراءت به ثبوت رسیده است.

به دلیل اینكه، روایت حفص از عاصم مورد قراءت اکثر اهل اسلام است، و بنابر رعایت مراتب حال خوانندگان، تمایل دارم در سه کتاب ذیل، در خدمت به این قراءت شرکت کنم:

۱- «تجوید مُیَسّر: آسان» برای مبتدیان.

۲- «قواعد تجوید» به روایت حَفْص از عاصم بن ابی النجود برای متوسطان [۲].

۳- «مجموعه تجوید» دراین کتاب، بهترین منظومه‌های تألیف پیشینیان را در قراءت حفص که مورد اعتماداست، جمع‌آوری كرده ومورد تحقیق قرار داده و شرحی کافی بر آن نگاشته‌ام وبرای کسانی که قصد تحقیق و اتقان دارند و راغب‌اند تا این علم را کاملا فرا بگیرند، نافع و مهم است.

این کتاب «تجوید آسان» عبارت از خلاصه قواعد علم تجوید و قراءت است -بدون هیچ‌گونه اخلال و سهل انگاری- كه هر مسلمان می‌تواند انجام دهد و بدون زحمت و مشقت یاد بگیرد و بدان عمل کند.

اما، درمورد کودکان مرحله ابتدایی،تجربه نشان داده است که بهتر است تجوید به طریقه تلقین آموخته شود؛تا اینکه بعضی از سوره‌های کوتاه قرآن را همراه با رعایت قواعد تجوید،مستقیماً از دهان آموزگار بشنوند، و با راهنمایی ایشان به بعضی احکام آسان تجوید، از قبیل: اظهار، ادغام، اخفا، قلب مد متّصل، و مد منفصل آشنا شوند تا اذهان‌شان به این فن عادت کند و با قواعد آن الفت گیرند. گرچه، دانشمندان پیشین، کودکان را در نظر گرفته، و کتاب‌هایی را مناسب سن و طراوت ذهنشان تألیف کرده‌اند، که مشهورترین آنها: «تحفة ألاطفال وألغلمان» شیخ سلیمان جَمْزُوری است، با ترکیبات و عباراتی آسان و منظوم.

خود ناظم، در کتابی به نام «فتح ألاقفال بشرح متن تحفة ألاطفال» و همچنین از پیشینیان: شیخ محمد میهی در کتابی به نام «فتح ألـملك ألـمتعال» و از متأخّرین: شیخ محمد ضبّاع، بر این منظومه شرح نوشته‌اند.

گاهی به نظر می‌رسد، که حتی این منظومه و مانند آن بالاتر از سطح کودکان زمان ما است، چون روش آموزش و پرورش تغییر کرده و کودکان به كارهایی مشغول هستند که امثالشان در گذشته مشغول نبوده‌اند.

***

اینجا بجا است به مسئله مهّمی اشاره کنم، و آن اینکه:

گرچه تنها مصدر تجوید، روایت است، لکن با تأمل می‌بینیم اعتماد زیادی بر ذوق و سلیقه دارد، و در تمام قواعد و تقسیمات آن دو مقصد از مقاصد لغت، یعنی، تسهیل و تزیین، ملاحظه می‌شود، زیرا طبیعت عربی زبانان فصیح، بر آن بوده که کلمات سنگین را ـ چه در لفظ چه در معنی ـ آسان سازند و الفاظ غیر مألوف و متنافر را به الفاظ نرم و لطیف تبدیل کنند. و از حضرت رسول‌الله جبه ثبوت رسیده است که فرموده‌اند: «زیّنوا آلقرآن بأصواتکم» [۳]«لیس منّا من لم یتغنّ بالقرآن» [۴]:

و این چیزی است که ابن جزری در اشاره به آن ‌گوید: وهو أیضا حلیة التلاوة
ج وزینة الاذاء وألقراءة [۵]
خدایا: قرآن را شفای دل‌هایمان و زداینده غم‌ها و اندوه‌هایمان گردان و آنچه را از قرآن فراموش‌مان شده به یادمان آور. و هرچه را که از قرآن نمی‌دانیم به ما بیاموز و تلاوت قرآن را در ساعات روز و شب نصیب ما ساز.

مدینه منوِّره

یکم جمادی الاولی سال ۱۳۹۲ هجری قمری

عبدالعزیز بن عبدالفتاح قاری

[۱] این بیت در تکمیل بیت دیگری است که می‌گوید: وألاخذ بالتجوید ختم لازم
من لم یجود ألقران آثم
«لانه به ... الخ» یاد گرفتن تجوید حتمی و لازم است، و کسی که قرآن را با تجوید نخواند گناهکار است. زیرا خداوند قرآن را با تجوید نازل فرموده و اینچنین به ما رسیده است. [۲] این کتاب با ترجمه مترجم تا بحال دو بار چاپ شده است. [۳] «قرآن را با صداهای خود زینت بخشید» از مسند احمد و سنن ابوداود و ابن ماجه و دارمی. [۴] «کسیکه در خواندن قرآن خوش صدایی نکند از ما نیست» از صحیح بخاری. [۵] «و تجوید زبور تلاوت و زینت ادای حروف و قراءت است».