رهنمودهایی برای علاقمندان به تجوید
تلفظ صحیح حروف، هدف اساسی علم تجوید و اولین مرحله قراءت است و قراءت بدون آن ـ نه در نماز و نه در غیر نماز ـ صحیح نیست.
اگر کسی استعداد و توانایی تصحیح نطق خودرا بر قرآن داشته باشد و در این امر سستی نماید و در نتیجه مرتکب لحن و تحریف و خطا گردد، گناهکار است، زیرا قراءت قرآن در نماز، واجب است، همچنان که نماز واجب است، لذا همانطور که هر مسلمان باید به صفت نماز حضرت رسول‌الله جنماز بخواند، قراءتش نیز، باید به صفت قراءت ایشان باشد.
در مرحله اول: باید مخارج حروف را بررسی کرد و زبان را بر آنها تمرین داد تا بتواند به تلفظ حروف از مخارج خودو با صفات مربوط عادت کند، چون با این مخارج و صفت‌ها است که فرق بین حروف حاصل می‌شود.
اما مرحله دوم: مرحله اتقان و مهارت است، با شناختن دقیق امکان وقف به واسطه تمرین فراوان و ملاحظه معانی و تفسیر دقیق آنها. و کسانی که به این مرحله رسیده‌اند، در فرمایش نبوی وارد می‌شوند که فرموده‌اند:
«ألـماهر في ألقرآن مع ألسفرة ألکرام ألبررة».
- مسایلی که به مهارت قراءت کمک می‌کند، بررسی و شناخت صحیح قواعد قراءت است که در نتیجه، عمل به قواعد را آسان می‌سازد، چون کافی است دانش‌آموزی که قواعد تجوید و قراءت را فراگرفته، آنها را بر ده آیه مطابقت دهد، سپس مدتی را با قیاس بقیه آیات بر آیه‌های دهگانه بگذراند تا تجوید بر زبانش ملکه شود. لکن از همه مهم‌تر، تمرین فراوان و مستمر است که تسلط و مهارت را بوجود می‌آورد، چنانکه ابن‌جزری گوید:
لیس بینه وبین ترکه
إلا ریاضة أمری بفکّة
«بین تجوید و ترک آن، فاصله‌ای جز تمرین دادن به آرواره‌ها نیست».
تمرین با دو امر حاصل می‌شود:
۱- گوش دادن بسیار به تلفظ صحیح، به این ترتیب كه استاد تجوید بخواند و دانش‌آموز با نگاه كردن به مصحف، گوش دهد. لذا ملازمت استاد تجوید همراه با گوش دادن به ضبط صوت به طور مستمر و نگاه کردن به مصحف، کار بسیار خوبی است.
و برای دانستن صحیح قواعد تجوید که در این کتاب یا کتب دیگر تجوید آمده، لازم است دانش‌آموز، مثال‌های آنها را از دهان شخصی تجوید دان بشنود، زیرا تلفظ مثال، چگونگی قاعده را روشن می‌سازد چون تجوید، قواعد عملی أدا و کیفیت نطق است.
۲- خواندن زیاد و تمرین بر آن، همراه با دقت فراوان در درست تلفظ کردن و استوار کردن زبان به پیروی از احکام تجوید.
- حفظ قرآن نیز، متكی بر تمرین و قراءت پیوسته است، چنانکه رسول‌الله جبه صراحت می‌فرمایند: «تعاهدوا ألقرآن فإنه أشد من ألإبل». [بخاری ومسلم]. «پیوسته قرآن را بخوانید، زیرا از شتر فرارکننده‌تر است».
و از اموری که بیشتر به حفظ، کمک می‌کند انتخاب وقت مناسب است و بهترین وقت، بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب می‌باشد.
و از آنجا که طبیعت انسان‌ها با یکدیگر فرق می‌کند، هر فرد،خودش، طبق مزاج خود، وقت مناسب را تشخیص می‌دهد و بهتر است به نکات زیر توجه کند:
۱- از اوقات گرسنگی یا سیری، بسیار دوری گزیند.
۲- از اوقاتی استفاده کند که مشغولیت فکری ندارد.
۳- وقتی که غم و اندوهی رخ داده وقت مناسبی نیست.
حضرت رسول‌الله جدر اشاره به این امور فرمایند:
«أقرءوا ألقران ما أئتلفت علیه قلوبکم ... الخ».
و از جمله ائتلاف و اجتماع دل: آمادگی و استعداد و اقبالش به قراءت است.
- قرآن خواندن در نمازهای شب،کمک فراوانی به مواظبت از حفظ می‌کند و در این باره، آثاری در دست است.
توضیح: در تمرین‌هایی که در این کتاب آمده و بر نوار، ضبط شده است، جمع بین دو حس سمع و نظر را به اعتبار گرفته‌ایم، تا دانش‌آموز در فهم قواعد با پیگیری تمرین‌ها، هر دو حس خود را بکار گیرد، با توجه به اینکه شنیدن از استاد در آموختن تجوید پراهمیت است، چون اکثر قواعد آن، اموری صوتی و مربوط به نطق است، لذا فهمیدن آنها بدون استاد مشکل می‌باشد.
ما معمولاً سوره‌های زیادی را به كمک نوار خوانده‌ایم، چون شنیدن نطق صحیح، دانش‌آموز را در اصلاح نطق خود یاری می‌دهد.
باید دانست که: این تمرین‌ها و نوارهای همراه آن، دانش‌آموز را در خواندن همه قرآن، از استاد تجوید بی‌نیاز نمی‌کند. استاد به او گوش می‌دهد و خطاهایش را گوشزد می‌کند و این تکمیل‌کننده مرحله‌ای است که به عهده نوارها گذاشته شده است، زیرا چنانکه قبلاً گفتیم آموختن تجوید، مستلزم دو امر است:
۱- شنیدن از استاد.
۲- عمل به قواعد.
ابوعاصم، عبدالعزیز عبدالفتاح قاری