اعجاز طبی و پزشکی در فریضه‌ی روزه

دو نوع روزه وجود دارد: روزه‌ی اسلامی و روزه‌ی طبی که نوع طبی آن عبارت است از محروم کردن بدن از مواد غذایی برای چند ساعت و چند روز.

تجربه‌های علمی نشان داد که محروم ماندن بدن از آب به نسبت محروم ماندن آن از غذا تاثیر شدیدتری دارد، بنابراین اگر فقط آب در اختیار انسان گذاشته شود، می‌تواند حدود چهل روز زنده بماند و این بر اهمیت آب در زندگی تاکید دارد، در این میان ابتدا انرژی خود را از ذخایر قندی که به شکل گلیکوژن در کبد و عضله‌ها ذخیره می‌شوند، بدست می‌آورد.

این مقدار ذخیره در روزهای ابتدایی روزه‌داری به پایان می‌رسد و بعد از آن بدن به ذخیره‌های چربی خود پناه می‌برد، اما آن به هیچ وجه از ذخیره‌های چربی موجود در ترکیب سلول‌های اصلی استفاده نمی‌کند، هرچند که مدت روزه‌داری طولانی باشد، سپس بدن به جمع آوری مواد به وجود آمده از این عملیات روی می‌آورد و دوباره آن‌ها را به کار می‌گیرد تا انرژی تولید کند و از اعضاء و بافت‌های زنده‌ی بدن در حین روزه‌داری مواظبت کند، اگر روزه به مدت زیادی ادامه یابد بدن ذخایر گلیکوژن و چربی‌ها را مصرف می‌کند و بعد از آن به اکسیده کردن مواد پروتئینی روی می‌آورد و آن‌ها را به قند تبدیل می‌کند تا انرژی مورد نیاز خود را از آن‌ها تأمین کند و این که تخریب بافت‌های پروتئینی تشکیل شده از گوشت و عضلات است که دانشمندان آن را به تحلیل رفتن خود به خود بدن می‌شناسند.

هم‌چنین محرومیت شدید بدن از مواد غذایی به ایجاد اختلالات در وظایف اعضای بدن و صدمات شدید در مغز منجر می‌شود که بر رفتارهای روانی و تحریک پذیری انسان تاثیر می‌گذارد، از جمله اموری که بر حکمت الهی و اعجاز ربانی در این فرضیه ارزشمند دلالت دارند، این است که خداوند متعال آن را در طول روز قرار داده است و در شب ادا نمی‌شود و از آغاز طلوع فجر تا غروب آفتاب است و این دوره و مدتی است که انسان در آن فعالیت دارد و عملیات از بین بردن انرژی ذخیره شده‌ی موجود به شکل چربی‌ها و گلیکوژن در طول روز انجام می‌گیرد.

دکتر عبدالجواد صاوی پژوهشگر در زمینه‌ی شکل اعجاز عملی در قرآن و سنّت بیان کرده است که فعالیت و تحرک بدنی در زمان روزه‌داری گلوکز مصنوعی یا نهفته در کبد برای بدن ایجاد می‌کند که یک تغذیه‌ی ایده‌آل برای مغز است و در تولید گلبول‌های قرمز و ساختار استخوان و دستگاه عصبی و ماهیچه‌ها به کار می‌رود و آن‌ها را کار آمدتر می‌کند.

هم‌چنین تحرک و فعالیت بدنی در طول زمان روزه‌داری انرژی لازم پوست بدن را تامین می‌کند که در سایر عملیات‌های حیاتی به کار می‌گیرد و به شکل اساسی در رهایی بدن از سم‌ها و اسیدهای مضر موجود در آن نقش دارد.

در حالی که کسالت و سستی و خواب زیاد در طول مدت روزه‌داری منجر به نتایج معکوس می‌شوند از جمله آن‌ها به هم خوردن ساعت بیولوژیک بدن و افزایش انرژی مضر ذخیره شده و کاهش عملیات سوخت و سوز است [۸].

در اینجاست که اهمیت قرار گرفتن روزه در شریعت اسلامی در زمان طلوع فجر تا غروب آفتاب، برای ما روشن و آشکار می‌گردد.

همچنین اسلام با وجود تاکید بر اعتدال و عدم اسراف در خوردن غذا به هنگام افطار، نوع مشخصی از غذاهای مباح را حرام نکرد، خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِۖ ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّيَامَ إِلَى ٱلَّيۡلِ﴾[البقرة: ۱۸۷]. «و بخورید و بیاشامید تا رشته‌ی سپید بامداد از رشته‌ی سیاه (شب) بر شما نمودار شود، سپس روزه را تا فرا رسیدن شب به اتمام رسانید».

همچنین می‌فرماید: ﴿وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ وَلَا تُسۡرِفُوٓاْۚ إِنَّهُۥ لَا يُحِبُّ ٱلۡمُسۡرِفِينَ٣١﴾[الأعراف: ۳۱]. «و بخورید و بیاشامید ولی زیاده روی نکنید که او اسراف کاران را دست نمی‌دارد».

رسول الله ج می‌فرماید: «إِذَا أَقْبَلَ اللَّيْلُ مِنْ هَا هُنَا، وَأَدْبَرَ مِنْ هَا هُنَا، وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ» [۹].

«وقتی شب از اینجا آمد و از آنجا رفت و خورشید غروب کرد، روزه دار افطار کند».

بر خوردن خوارکی‌هایی همچون خرما، شیر و آب در هنگام افطار تاکید شده است، چون دارای ارزش غذایی هستند و از ویژگی هضم راحت و جذب سریع و جایگزین و جبران عناصر غذایی از دست رفته‌ی بدن و کمک به آن در تامین انرژی لازم، برخوردار هستند و نشاط و سر زندگی بدن را به آن باز می‌گردانند.

رسول الله ج می‌فرماید: «إِذَا أَفْطَرَ أَحَدُكُمْ فَلْيُفْطِرْ عَلَى تَمْرٍ، فَإِنَّهُ بَرَكَةٌ، فَإِنْ لَمْ يَجِدْ تَمْرًا فَالمَاءُ فَإِنَّهُ طَهُورٌ» [۱۰].

«هرگاه کسی از شما افطار کرد با یک خرما افطار کند که خرما برکت است و اگر خرما در دسترس نداشت با آب افطار کند که آب پاک است».

از آمیزش و ارتباط جنسی نهی شده است چون که این عمل ضررهایی برای بدن دارد و انرژی انسان را به تحلیل می‌برد و کسل می‌شود و از انجام واجبات دینی و طاعت و عبادت‌های دیگرش ناتوان می‌گردد و نمی‌تواند اعمالی را که برای او مکلف شده است، انجام دهد، جایی که رسول الله ج می‌فرماید: «إِيَّاكُمْ وَالْوِصَالَ» [۱۱]؛ «از آمیزش پرهیز کنید».

همچنین می‌فرماید: «لَا صَامَ مَنْ صَامَ الدَّهْرَ» [۱۲]؛ «كسی كه تمام عمر را بدون وقفه روزه گيرد، روزه‌اش معتبر نخواهد شد».

و می‌فرماید: «مَنْ صَامَ الْأَبَدَ فَلَا صَامَ وَلَا أَفْطَرَ» [۱۳].

و بر شتاب کردن در افطار و به تاخیر انداختن سحری خوردن تاکید شده است، جایی که رسول الله ج می‌فرماید: «ما تَزَالُ أُمَّتِي بِخَيْرٍ مَا عَجَّلُوا الْإِفْطَارَ، وَأَخَّرُوا السُّحُورَ» [۱۴].

«امت من همچنان به خیر و خوشی خواهد بود مادامی که در افطار کردن عجله کنند و سحری خوردن را به تاخیر بیندازند».

از جمله امور مهمی که بر اعجاز ربانی قضیه‌ی روزه تاکید دارد، مطلبی است که از روزنامه‌ی سعودی الجزیره شماره‌ی منتشر شده در چهارم رمضان سال ۱۴۲۵ه، به نقل از آن وایلر یکی از دانشمندان امریکایی که اخیراً مشرف شدنش به دین اسلام را اعلام کرد، منتشر شده است، او چندین آزمایش و تحقیق انجام داده است که در آن‌ها به این نتیجه رسیده است که روزه گرفتن در طی ده روز اول ماه رمضان باعث تجدید ده درصد سلول‌های بدن می‌شود و در طی دهه‌ی دوم ماه رمضان حدود شصت و شش درصد سلول‌های بدن تجدید می‌شوند و در ده روز آخر همه‌ی سلول‌های بدن تجدید می‌شوند [۱۵].

او همچنین به این نتیجه رسید که سطح هوش و قدرت تمرکز در طول روزه‌داری افزایش می‌یابد و او تاکید داشت که سیستم دفاعی و بازدارندگی بدن به دلیل روزه‌داری ده برابر از آنچه که قبلاً برخوردار بود، بیشتر می‌شود، او همچنین کشف کرد که روزه گرفتن به جمع شدن املاح سدیم در کلیه‌ها کمک می‌کند و این املاح به ذوب شدن سنگریزه‌های موجود در کلیه‌ها کمک می‌کنند، این دانشمند بر ضرورت پیروی از سنّت نبوی در شتاب کردن در افطار و به تاخیر انداختن سحری تاکید داشت و بیان کرد که بدن روزه دار در بدست آوردن انرژی به گلیکوژن نهفته در کبد که به گلوکز تبدیل می‌شود و قند خون را تنظیم می‌کند، وابسته است.

چون مغز فقط از قند تغذیه می‌کند و هنگامی که قند در بدن کاهش می‌یابد، کبد با قند نهفته‌ی خود به بدن کمک می‌کند و هنگامی که آن قند نهفته‌ی بدن تمام شد به تحلیل چربی‌ها و تبدیل آن‌ها به انرژی می‌پردازد و در این تغییر و تحویل مجموعه‌ی مواد مضری به وجود می‌آیند که مغز را به گیجی و غش مبتلا می‌کنند و شتاب کردن در افطار انسان روزه‌دار را از این گیجی و حالت غش دور می‌کند [۱۶].

او بر اعجاز در این فرمایش رسول خدا ج تاکید داشت که می‌فرماید: «يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ، مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمُ الْبَاءَةَ فَلْيَنْكِحْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ، وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ، وَمَنْ لَا فَلْيَصُمْ فَإِنَّ الصَّوْمَ لَهُ وِجَاءٌ» [۱۷].

«ای جوانان هرکس از شما توانایی تامین مایحتاج زندگی را دارد باید ازدواج کند و هرکس که نتوانست باید روزه بگیرد چرا که آن برای او باز دارنده است».

برای او ثابت شد که روزه ترشح هورمون‌های مردانه و زنانه را به میزان ده برابر کاهش می‌دهد و این به انسان کمک می‌کند که شهوت جنسی خود را کنترل کند و آن را در اختیار بگیرد، وی تاکید دارد که روزه به زنانی که دچار اختلالات هورمونی در فرایند حاملگی هستند، کمک می‌کند و به درمان ضعف قوای جنسی و افزایش باروری در مردان کمک می‌کند [۱۸].

استاد نیکولای بیلوی یکی از دانشمندان روسی در زمینه‌ی علم پزشکی در کتاب خود: «گرسنگی به خاطر سلامتی» منتشر شده در سال ۱۹۷۶ م تاکید می‌کند که هر انسانی به خصوص ساکنین شهرهای بزرگ باید به مدت ۳- ۴ هفته در هرسال از خوردن امتناع کند و روزه بگیرد تا از یک صحت و سلامتی مطلوب در طول زندگی‌شان بهره‌مند شوند [۱۹] همچنین می‌بینیم که مک فادن از دانشمندان علم پزشکی در آمریکا بر این امر تاکید دارد که هر انسانی به روزه گرفتن احتیاج دارد، اگر مریض نباشد چون سم موجود در انواع غذاها در بدن جمع می‌شود و انسان را همچون یک مریض می‌کند و او را سنگین می‌بینیم و از فعالیت و نشاط او کاسته می‌شود، اما وقتی روزه بگیرد، وزن او سبک‌تر می‌شود و این سم‌ها در بدن او از بین می‌روند و بدن او کاملاً پاک و سالم می‌گردد، روزه گرفتن همچنین به بازسازی و تجدید سلول‌های بدن کمک می‌کند و انسان به احساس انرژی و با نشاط بودن می‌رسد که قبل آن چنین احساسی را نداشته است [۲۰].

الکسس کارل برنده جایزه نوبل در زمینه پزشکی در کتاب خود تحت عنوان «انسان این موجود ناشناخته» می‌گوید: «کثرت وعده‌های غذایی و سنگین بودن آن‌ها وظیفه‌ی مهم را که نقش مهمی در بقاء موجودات زنده بر روی زمین دارد، به تعطیلی می‌کشاند و آن وظیفه‌ی هماهنگی و سازگاری با کمبود مواد غذایی است بنابراین مردم در گذر زمان‌ها روزه می‌گیرند.

بنابراین همه‌ی ادیان، مردم را به واجب دانستن روزه و محروم شدن از غذا در مدت‌هایی معین فرا می‌خوانند چون در ابتدای امر احساس گرسنگی به وجود می‌آید و گهگاهی باعث تهییج و انگیزش پذیری عصبی می‌گردد سپس احساس ضعف را دنبال دارد اما در کنار این موارد، پدیده‌های پنهان و بسیار ارزشمند دیگری رخ می‌دهند، قند موجود در کبد به حرکت در می‌آید و در پی آن برخی چربی‌های نهفته شده در زیر پوست، به حرکت در می‌آیند و در اینجا همه‌ی اعضاء بدن برای محافظت از درون و سلامت قلب با دادن هر آنچه در ذخیره دارند، فداکاری می‌کنند، روزه گرفتن همچنین به تمیز شدن بافت‌های بدن و پاک شدن آن‌ها از سم‌ها و چربی‌های انباشته شده در آن‌ها کمک می‌کند» [۲۱].

یکی از سالخوردگان درباره‌ی راز سلامتی و نشاط او پرسیدند، جواب داد: علت این است که من گاه به گاه روزه می‌گرفتم [۲۲].

دکتر محمد سعید سیوطی ذکر کرده است که روزه به عدم انباشته شدن مواد سمی مضر برای بدن مانند: اسید اوریک، فسفات آمونیاک و سایر اسیدها و املاح مضر کمک می‌کند و بدن را در برابر بیماری نقرس و ورم مفصل‌ها محافظت می‌کند و مانع تشکیل سنگ کلیه می‌شود [۲۳].

دکتر ابراهیم راوی بر این امر تاکید دارد که روزه نشاط و فعالیت سلول‌های مغز را به خاطر توقف فعالیت دستگاه گوارش، افزایش می‌دهد و خون زیادی در این حالت برای تغذیه‌ی چین‌خوردگی‌های مغز و رساندن تغذیه ایده‌آل برای فعالیت آن به مغز می‌رسد و این همان چیزی است که افراد دارای فعالیت‌های فکری و عقلی به روزه گرفتن روی می‌آورند تا توانایی‌های مغزی و عقلی آنان فعال‌تر شود [۲۴].

[۸] نگاه کنید به پایگاه الکترونیکی «الیوم» در تاریخ پنج شنبه هفت رمضان هـ. [۹] موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف] صحیح بخاری (۱۹۵۴). [مصحح] [۱۰] ابو داود و ترمذی آن را روایت کرده‌اند. [مؤلف] آلبانی در ضعیف الترغیب (۶۵۱) می‌گوید ضعیف است. [مصحح] [۱۱] بخاری و مسلم آن را روایت کرده‌اند: موسوعه الحدیث النبوی الشریف. [۱۲] بخاری آن را روایت کرده است، نگاه کنید به موسوعه الحدیث النبوی الشریف. [۱۳] نسائی آن را روایت کرده است نگاه کنید به موسوعه الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف] آلبانی در صحیح نسائی (۲۳۷۶) می‌گوید صحیح است. [مصحح] [۱۴] منبع قبلی. [مؤلف] آلبانی در صحیح الجامع (۷۲۸۴) می‌گوید صحیح است. [۱۵] نگاه کنید به روزنامه «الجزیره السعودیة» شماره: ۱۱۰۷۸، منتشر شده در ۴ رمضان ۱۴۲۵ ه. [۱۶] منبع قبلی. [۱۷] موسوعة الحدیث النبوی الشریف. [مؤلف] صحیح مسلم (۱۴۰۰) [مصحح] [۱۸] روزنامه «الجزیرة السعودیة» شماره: ۱۱۰۷۸. [۱۹] کتاب گرسنگی بخاطر سلامتی. [۲۰] پایگاه الکترونیکی «الفوائد» فواید روزه طبی در تاریخ: ۱۸/۱۲/۱۴۲۱ هـ. [۲۱] کتاب «انسان، این موجود ناشناخته». [۲۲] فواید روزه طبی. [۲۳] منبع قبلی. [۲۴] منبع قبلی.