طرف مشورت چه کسی باشد
اکنون به صفات و ویژگی‌هایی می‌پردازیم که لازم است طرف مشورت داشته باشد. اگر مشورت در باره‌ی مسایل دینی است، لازم است که طرف مشورت عالم و اهل تقوا باشد. آدم سالخورده اگر به «ارذل العمر» نرسیده باشد، از فرد کم سن و سال بهتر است. اگر مشورت در باره‌ی مسایل دنیوی است، لازم است که طرف مشورت انسانی عاقل و با تجربه باشد، اگر طرف مشورت با وی رابطه‌ی دوستانه دارد، این از کسی دیگر بهتر است. شاعری سروده است:
وإن باب أمر عليك التوي
فشاور لبيباً ولا تعصه
«اگر دروازه‌ی کاری بر تو پیچیده و دشوار شد، پس با فردی دانا مشورت کن و از مشورت او سرپیچی مکن».
دیگری گفته است:
وإذا بلغ الرأي الـمشورة فاستعن
برأي لبيب أو مشورة حازم
«وقتی که رأی به مرحله‌ی مشورت رسید آن وقت از رأی انسان عاقل و فهمیده و یا از رأی انسان پخته و با تجربه کمک بگیر».
اصمعی/می‌گوید: به بشار که گوینده‌ی شعر فوق است گفتم: ای ابومعاذ! مردم از اشعارت شگفت زده شده اند، پاسخ داد: ای ابوسعید! بدین خاطر است که مشورت‌کننده یا به صواب می‌رود و ثمره‌ی آن را به دست می‌آورد و یا بر خطا می‌رود و در بدی آن شریک است. اصمعی می‌گوید: به بشار گفتم که: تو در گفتار نثر خودت شاعرتر از کلام خودت در شعر هستی.
برخی گفته‌اند: با کسی که کارها را تجربه کرده است مشورت کن، چون او نظر و پیشنهادی را به تو می‌بخشد که بر او گران تمام شده و تو اکنون آن را رایگان دریافت می‌کنی.
سفیان ثوری/می‌گوید: طرف مشورت تو باید مردمانی اهل تقوا، امانتدار و اهل خشیت و ترس از خدا باشند.
رسول اکرمصفرموده است:
«الْمُسْتَشَارُ مُؤْتَمَنٌ»، طرف مشورت امانتدار است (و باید چیزی را که با او در میان گذاشته شده، فاش نکند).
از فرموده است:
«من أشار على أخيه بأمر يعلم أن الرشد في غيره فقد خانه» [۴۶].
«اگر کسی برادرش را به کاری راهنمایی کند که بداند خیر در غیر آن است، قطعاً به او خیانت کرده است».
حضرت جابر بن عبداللهسمی‌گوید:
«بَايَعْتُ رَسُولَ اللَّهِ جعَلَى إِقَامَةِ الصَّلاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالنُّصْحِ لِكُلِّ مُسْلِمٍ» [۴۷].
«با رسول اللهصبیعت کردم که نماز را برپا دارم و زکات اموال را پرداخت کنم و نصیحت و دلسوزی را نسبت به هیچ مسلمانی دریغ نکنم».
[۴۶] ابوداود، حاکم و دارمی با سند حسن از ابوهریرهس. [۴۷] صحیح بخاری: ج ۱، ص ۱۶۶؛ صحیح مسلم: شماره ۱۲۱۰.