۶- نهضت‌های علمی با جهل بدین واقع می‌شوند:
در زمان‌های قدیم معمولاً وفور سواد و باسوادان به معنای کثرت فقیه و عالم دینی بود و کثرت امراء و حکام نتیجه‌اش فراوانی نجبا و اشراف بود. اما در آخر الزمان قضیه برعکس می‌شود هرچه علم بیشتر می‌شود و تعداد علماء به ظاهر زیاد می‌شود، دین کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و فقیه و عالم و عامل بدین روز به روز کمتر می‌شود. تعداد حاکمین در جهان زیاد می‌شود ولی از ازدیاد نجبا و اشراف واقعی خبری نیست. حضرت محمد ج اینچنین خبر داده‌اند:
«من اقتراب الساعة كثرة القراء وقلة الفقهاء وكثرة الأمراء وقلة الأمناء».
یعنی: «از نشانه‌های نزدیکی قیامت زیادشدن باسوادان و امیران و کم‌شدن فقها و امناء است».
و نیز در گذشته معمول چنان بود که علم نشانۀ قوت و قدرت دین و جهل نشانه ضعف و غربت آن باشد. ولی در آخرالزمان مسأله به عکس می‌شود. حضرت ج فرموده است:
«يكون في آخر الزمان عباد جهال وقراء فسقة». [٧]
یعنی: «در آخر الزمان جاهلان عابدند و عالمان فاسق».
[٧] المستدرک علی الصحیحین، محمد بن عبدالله ابوعبدالله الحاکم النیسابوری.