تابعین

تدوین سنت: [۳۱]

زهری نخستین کسی بود که در استجابت درخواست خلیفه اموی، عمر بن عبدالعزیز اقدام به تدوین سنت در دفاتر خاصی نمود. سپس عمر بن عبدالعزیز آن دفتر‌ها را به همه سرزمین‌هایی که حکومت می‌کرد فرستاد. به اجماع علما وی نخستین کسی است که به طور رسمی با دستور عمر بن عبدالعزیز سنت را تدوین نمود.

اسباب بسیاری از جمله ظهور احادیث ساختگی که دلایل سیاسی خاص خود را داشت باعث شد علما بطور جدی در فکر تدوین حدیث باشند. زهری می‌گوید: «اگر احادیثی نبود که از مشرق نزد ما می‌آمد و ما آن را نمی‌شناختیم نه هرگز حدیثی را می‌نوشتم و نه اجازه نوشتن آن را می‌دادم» [۳۲].

همچنین ترس آنان از نابود شدن احادیث رسول خداصکم‌تر از نگرانی آنان نسبت به احادیث ساختگی نبود. این دو عامل از قوی‌ترین عواملی بود که باعث شد علما برای خدمت به سنت و تدوین آن همت گمارند. هنگامی که خلیفه زاهد و عابد، عمر بن عبدالعزیز این ماموریت را به طور رسمی بر عهده گرفت به آفاق چنین نامه نوشت که: «احادیث رسول اللهصرا جمع‌آوری نمایید» [۳۳]. یکی از نامه‌هایی که برای اهل مدینه نگاشته بود چنین بود: «حدیث رسول اللهصرا بنویسید که من از زوال علم و رفتن اهل آن می‌ترسم» [۳۴].

او برای این هدف از علما و راویان بزرگ آن دوران از جمله محمد بن عمرو بن حزم (وفات: ۱۱٧ﻫ) و ابن شهاب زُهری کمک گرفت، و حتی خود نیز در این تلاش علمی شرکت جست. ابن شهاب می‌گوید: «عمر بن عبدالعزیز ما را به جمع سنت‌ها دستور داد و ما آن را دفتر، دفتر نگاشتیم و او به هر سرزمینی که در آن قدرت داشت یک دفتر فرستاد» [۳۵]. بر این اساس است که مورخان و علما می‌گویند: «نخستین کسی که علم را تدوین نمود، ابن شهاب بود» [۳۶].

[۳۱] همان، به طور خلاصه. [۳۲] به نقل از تقیید العلم صفحه: ۱۰۸. [۳۳] به نقل از فتح الباری و ابونعیم در تاریخ اصفهان. [۳۴] به نقل از سنن دارمی. [۳۵] به نقل از جامع بیان العلم و فضله، و حلیة الأولیاء. [۳۶] به نقل از الرسالة الـمستطرفة.