پیشگفتار
بسم الله الرحمن الرحیم
الْحَمد لله على نواله وَله الشُّكْر على وَاسع أفضاله وَأفضل صلواته على النَّبِي مُحَمَّد وَآله اما بعد:
از مهم‌ترین اهداف مطالعه و دانستن سیرت پیامبر گرامی ج برای هر فرد مسلمان، تمسک و اقتدای وی به بندگی واقعی و فضایل اخلاقی و خصلت‌های پسندیده آنجناب ج است، زیرا اگر مسلمان به هر بُعد از ابعاد زندگی خوب و شایسته بیندیشد، بدون تردید نمونه‌ای واضح و عالی را در سیرت پیامبر اکرم ج خواهد یافت.
اما متأسفانه در عصور متأخر برخی مسلمانان، در افراط و تفریط بسر می‌برند. بعضی دربارۀ رسول گرامی ج دچار افراط شده ایشان را از بندگی به مرز خدایی رسانده‌اند. گروهی دیگر هم به اندازه‌ای دچار تفریط شده‌اند که اخلاق و سیرت گهربار آنجناب ج را به فراموشی سپرده‌اند و از آن به عنوان اسوه و الگو استفاده نمی‌کنند.
در حالیکه رسول گرامی ج از صفات نیک گوناگون و فضایل اخلاقی فراوان و خصلت‌های پسندیده بی‌شمار برخوردار بودند، که در تاریخ جهان، این صفات همزمان در یک فرد وجود نداشته ونخواهد داشت و هیچ انسانی از الگوگیری ایشان ج مستغنی شده نمی‌تواند.
آنجناب ج معلم با تجربه و مربی وارسته‌ای بودند، پس خصوصیات زندگی ایشان ج می‌تواند برای هر معلم و دعوتگر اسلامی در راستای تربیت و آموزش نسل‌ها به بهترین سبک و روش حکیمانه، نمونه‌ای واضح باشند، همچنین برای یک دولتمردی که می‌خواهد بر رعیت خود با حکمت زمامداری نماید و نیز برای شوهری که می‌خواهد با همسرش رفتاری کریمانه داشته باشد و یا پدر مهربانی که می‌خواهد با مدنظر داشتن دقیق حقوق زن و فرزند زندگی نماید و همچنین برای یک رهبر نظامیِ ماهر و یا یک سیاستمدار پخته کار و راستگو و نیز الگویی درست برای مسلمانی که می‌خواهد توام با دقت و رعایت عدالت، هم مسیر بندگی الله را به بهترین نحو ممکن طی نماید و هم تعاملی نیکو و زیبا با اطرافیان و خویشاوندانش داشته باشد.
آری؛ پیامبر اکرم ج حکمفرمایی بود که بیشتر مناطق جزیره عرب تحت اطاعت و تسلط ایشان قرار داشت با این وجود آنجناب ج بسیار متواضع بود و معتقد بود که از خود هیچ چیزی ندارد در حالیکه ایشان ج در میان ثروت فراوان زندگی می‌کرد و شترهایی بی‌شمار با بارهای پر از خزائن به مرکز فرمانروایی شان می‌آمد، اما در همان حال ایشان نیازمند باقی می‌ماند و برای ماه‌ها در خانه ایشان آتشی برای پختن غذا، روشن نمی‌شد و چه بسا اوقات از شدت گرسنگی به خود می‌پیچید و گاهی هم سنگ به شکم می‌بست.
با این بزرگی و عظمت در بین قبایل عرب ایشان ج دارای قلبی مهربان، رؤوف و دلسوز بود که از ریختن یک قطره خون ابا داشت، در حالی که فکر او به همه امور شبه جزیرۀ عربستان مشغول بود، از امور خانه، همسران، فرزندانش و فقراء و نیازمندان مسلمان غافل نبود. هیچگاه به خاطر خود از کسی انتقام نگرفت و همواره برای دشمنانش دعای خیر می‌کرد. در حالیکه ایشان یک فاتح و فرمانده کشورگشا است، مشاهده می‌کنیم بر روی حصیری از برگ خرما می‌خوابد و بر بالشی از لیف خرما تکیه می‌کند. روزی دوست و یارشان عمر فاروق س نزد ایشان می‌آید به اطاقشان نظری افکند، در آن فقط حصیری از برگ خرما می‌یابد که پیامبر گرامی ج روی آن دراز کشیده و بر پهلوهایشان تاثیر گذاشته است. همه آنچه در اطاق است عبارت است از مشتی جو که در ظرفی است، در کنار آن مشکى از آب بر چوبی آویزان شده است. این همه آن چیزی است که رسول الله ج در اختیار داشت، آن هم در روزی که بر اکثر جزیره عرب حکومت می‌کرد. زمانی که عمر فاروق س این حالت را دید نتوانست مانع جاری شدن اشک‌هایش شود. پیامبر گرامی ج از او پرسید: ای عمر، چرا گریه می‌کنی؟ فرمود: چرا گریه نکنم در حالی که قیصر و کسری از نعمت‌های دنیا بهره می‌گیرند و لذت می‌برند، و رسول الله ج فقط آنچه را که می‌بینم در اختیار دارد؟ پیامبر گرامی ج فرمود: ای عمر آیا دوست نداری که آن بهرۀ کسری و قیصر از نعمت‌های دنیا باشد، و آخرت فقط از آنِ ما باشد.
سیرت اخلاقی پیامبر گرامی ج که موضوع ما بر آن می‌چرخد، جانب اخلاقی آن جناب ج را در همه ابعاد زندگی از جمله کودکی، جوانی، زندگی قبل و بعد از بعثت، برای مسلمان منعکس می‌سازد و این مسئله به خواننده ثابت می‌گردد که پیامبر اکرم ج علاوه بر مسئولیت بزرگ رسالت، ابلاغ احکام الهی، رهبر دینی و سیاسی، یک مربی ناجح، و دعوتگر الگو برای تمام بشریت تا روز قیامت است. بنابراین، نه تنها مسلمان بلکه هر انسان، تمامی خواسته‌های دینی و اخلاقی خویش را در سیرت رسول گرامی ج می‌تواند در‌یابد. طوریکه الله متعال می‌فرماید: ﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ لِّمَن كَانَ يَرۡجُواْ ٱللَّهَ وَٱلۡيَوۡمَ ٱلۡأٓخِرَ وَذَكَرَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا٢١﴾[الأحزاب: ٢١] «برای شما در (رفتار و گفتار) رسول الله، سرمشق و الگوی زیبائی است. برای کسی که امید به الله داشته و جویای قیامت باشد و الله را بسیار یاد کند».
نبی اکرم ج در حالی از جهان چشم فروبست و به ملأ اعلی پیوست که سوابق زیادی در تربیت و دعوت و تعلیم و جهاد و تمام شئون زندگی برای کسی که می‌خواست به ایشان اقتدا نماید به جا گذاشتند. از سوی دیگر دقت در سیرت پیامبر اکرم ج به خواننده کمک می‌نماید تا با سرمایه بزرگ اخلاقی که پیامبر گرامی ج را از تمام انسان‌ها متمایز کرده بود، آشنا شود و با صفات پسندیدۀ آنجناب ج که با آن‌ها در دنیای انسان‌ها زندگی نمودند، آشنا شود.
گفتنی است که بیشتر کتاب‌های که دربارۀ سیرت نبی نوشته شده است بیشتر بحث شان را به غزوات پیامبر گرامی ج معطوف داشته‌اند در حالی که جملگی غزوات رسول گرامی ج در طول بیست و سه سال بعثت، بیشتر از یک سال را دربر نگرفت؛ بیست و پنج تا سی غزوه بود و طولانی‌ترین غزوه غزوۀ تبوک بود که یکماه را دربر گرفت. پس در طی بیست و دو سال دیگر آنجناب ج چه مسؤولیتی را بدوش داشت؟
پیامبر اکرم ج اسلام هدف از بعثت شان را بعد از برقرار یافتن ارتباط صحیح میان بنده گان و خالق، به اتمام رساندن اخلاق وکارهای شایسته معرفی نموده می‌فرماید: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ (وفي رواية صالح) الْأَخْلَاقِ». [الأدب المفرد از بخاری (٢٧٣)] «من فقط برای کامل کردن و تمام گردانیدن ارزش‌های اخلاقی مبعوث شده‌ام». دراین حدیث شریف تمام نمودن و به پایان رساندن وکامل کردن مکارم اخلاقی، مهم‌ترین بلکه تنها هدف اصلی واساسی بعثت پیامبر گرامی ج معرفی گردیده است. آن جناب ج با آوردن واژه «انّما» انحصار هدف بعثت در اِتمام مکارم اخلاقی را گوشزد نموده و اهمیت بالا و جایگاه ارزشمند اخلاق اسلامی را معرفی نموده است. از اینجاست که آنجناب ج می‌فرماید: «أَكْمَلُ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَانًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقًا». [سنن ابو داود (٤٦٨٢) وسنن ترمذی (١١٦٢)] «بهترین مؤمنان وکامل‌ترین ایمان آن‌ها، کسی است که اخلاق او خوب ونیک باشد».
لذا لازم دیدیم مختصری دربارۀ سیرت اخلاقی پیامبر گرامی ج را به دسترس برادران و خواهران مسلمان خویش قرار بدهیم تا علاوه بر دانستن تاریخ غزوات پیامبر گرامی ج، سیرت اخلاقی، سبک، رفتار و شیوۀ زندگانی آنجناب ج را که جزو ضروریات زندگی و سازندگی مسلمانان به شمار می‌آید بدانند و تا آنرا در همه ابعاد زندگی خویش پیاده نموده سرمشق زندگی خویش قرار دهند و شخصیت خود را بر اساس آن اصلاح و بندگی خود را در سایۀ آن برای الله تعالی تکمیل نمایند. در آخر از دوستان بزرگوارم جناب دکتور شبیر احمد و جناب سید خلیل جان که در تهیه و آماده‌سازی این کتاب برای چاپ همکاری نموده‌اند سپاسگزارم و از الله متعال استدعاء دارم که من و ایشان را مشمول اجر و پاداش بیکرانش گرداند. هذا وصلی الله علی نبینا محمد وعلی آله وصحبه وسلم.