سیرت اخلاقی رسول گرامی صلی الله علیه وسلم

مطلب پنجم: خوردن و آشامیدن و غذای پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم

پیامبر اکرم  ج نعمت‌های الهی را تکریم می‌نمود و به همه خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها و میوه‌ها و غذاها حرمت می‌گذاشت و از هیچ نوع غذا بدگویی و ناسپاسی نمی‌کرد، بلکه نعمت‌های الهی را هر چند که کم و ناچیز بود بزرگ می‌داشت.

ابوهریره  س می‌گوید: «مَا عَابَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ طَعَامًا قَطُّ، إِنِ اشْتَهَاهُ أَكَلَهُ وَإِلَّا تَرَكَهُ» [صحیح بخاری (٣٥٦٣) و صحیح مسلم (٢٠٦٤)]. «هرگز پیامبر اکرم  ج از غذایی مذمت و بدگویی نکرد. اگر از غذایی خوشش می‌آمد می‌خورد وگر نه، آنرا ترک می‌کرد».

نکتۀ مهمی که باید بدانیم این است که وقتی سخن از گرسنگی کشیدن‌های پیامبر اکرم  ج و سیر نخوردن‌ها و اکتفا به آب و خرما کردن ایشان می‌گویم به این معنی نیست آن جناب  ج نداشت و نمی‌یافت که بخورد! چرا که او گاهی به یک نفر صد شتر جایزه داد بلکه اموال زیادی از زیر دست ایشان  ج می‌گذشت و کاروان‌ها نزدشان می‌آمدند، ولی اگر می‌خواست شاهانه زندگی می‌کرد، زیرا الله متعال آنجناب  ج را مخیر ساخت بین اینکه شاهانه زندگی کند یا بنده متواضع.

در روایت است که ملکی نزد رسول اکرم  ج آمد و گفت: «إِنَّ رَبَّكَ يَقْرَأُ عَلَيْكَ السَّلامَ، وَيَقُولُ لَكَ: إِنْ شِئْتَ نَبِيًّا عَبْدًا، وَإِنْ شِئْتَ نَبِيًّا مَلِكًا» [مسند ابو یعلی الموصلی (٤٩٢٠) و سلسله احادیث صحیحه البانی(٢٤٨٤)]. «پروردگارت به تو سلام می‌گوید و می‌فرماید: اگر خواهی می‌توانی پیامبر و بنده باشی و اگر خواهی می‌توانی پیامبر و پادشاه باشی». اما باز هم آن جناب  ج بندگی و تواضع در پیشگاه الله متعال را ترجیح داد.

با وجود این کمبود غذا و خوراکی، باز هم ادب اسلامی و اخلاق سترگش، باعث می‌شود تا از نعمت‌های الهی سپاسگزاری نماید و از کسانی که غذا و خوراکی را فراهم ساخته‌اند، تشکر کند. اگر در درست کردن، اشتباهی صورت می‌گرفت، آنان را سرزنش نمی‌کرد؛ چراکه آنان، تلاششان را کرده بودند. به همین خاطر پیامبر اکرم  ج از غذا عیب نمی‌گرفت، آشپز را سرزنش نمی‌کرد، آنچه را که وجود داشت، رد نمی‌نمود و چیزی را که وجود نداشت، طلب نمی‌کرد.

هر کس آن جناب  ج را به طعام دعوت می‌کرد اجابت می‌نمود و فرقی میان برده و آزاد و فقیر و غنی نمی‌گذاشت. حتی اگر به پیاوه و اشکنه‌ای هم دعوتش می‌کردند ردّ نمی‌کرد. هدیۀ هرکس را می‌پذیرفت، اگر چه یک جرعه شیر باشد می‌گرفت و آن را می‌نوشید ولی صدقه را نمی‌پذیرفت، و می‌فرمود: «لَوْ دُعِيتُ إِلَى ذِرَاعٍ أَوْ كُرَاعٍ، لأَجَبْتُ، وَلَوْ أُهْدِيَ إِلَيَّ ذِرَاعٌ أَوْ كُرَاعٌ لَقَبِلْتُ» [صحیح بخارى (٢٥٦٨)]. «اگر مرا برای صرف ساعد یا پاچه (گوسفندی) دعوت کنند، خواهم پذیرفت. همچنین، اگر به من، ساعد یا پاچه‌ای هدیه داده شود، خواهم پذیرفت».

و هرگاه نزد قومی مهمان می‌بود و غذا می‌خورد در آخر برای صاحب خانه چنین دعا می‌کرد: «اللَّهُمَّ بَارِكْ لَهُمْ فِيمَا رَزَقْتَهُمْ، وَاغْفِرْ لَهُمْ وَارْحَمْهُمْ». [سنن ترمذی (٣٥٧٦) وسنن ابو داود (٣٧٢٩)] و یا می‌فرمود: «أَكَلَ طَعَامَكُمُ الْأَبْرَارُ وَصَلَّتْ عَلَيْكُمُ الْمَلَائِكَةُ وَأَفْطَرَ عِنْدَكُمُ الصَّائِمُونَ». [مشکاة المصابیح (٤٢٤٩)]

پیامبراکرم  ج از غذاهای حلال همراه خانواده و خدمتکار می‌خورد. اگر مسلمانی هم به میهمانی دعوت شده بود همراه آنان نشسته بر زمین و بر روی هرچه که دیگران طعام می‌خوردند، غذا می‌خورد و از هر چه که خانواده می‌خوردند با آنان می‌خورد مگر آن که مهمان داشته باشد که ترجیح می‌داد با مهمانش غذا بخورد. انس  س می‌گوید: «مَا عَلِمْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَكَلَ عَلَى سُكْرُجَةٍ قَطُّ، وَلاَ خُبِزَ لَهُ مُرَقَّقٌ قَطُّ، وَلاَ أَكَلَ عَلَى خِوَانٍ قَطُّ». «سراغ ندارم که پیامبر اکرم  ج در ظرف‌های کوچک و تشریفاتی غذا بخورد یا نان نازک (لواش) برایش پخته شود و یا روی میز غذا میل کند». [صحیح بخاری (٥٣٨٦)]

پیامبر اکرم  ج آب را با سه نفس می‌نوشید، نه یکسره و پیوسته؛ و در هر بار بسم اللَّه و در پایانش الحمد لله می‌گفت. [معجم الاوسط از طبرانی (٨٤٠)]

پیامبر اکرم  ج نه در غذای گرم می‌دمید تا سرد شود و نه هنگام نوشیدن آب نفس خود را بر آن می‌رساند. ابو سعید خُدرى  س می‌گوید: «پیامبر  ج، از این که از لبه شکسته کاسه آب، آشامیده و یا در نوشیدنى، دمیده شود، نهى فرمود».

شیخ الاسلام ابن تیمیه درباره نحوه خوردن و لباس پوشیدن پیامبر اکرم  ج می‌گوید:

«بهترین روش، روش پیامبر  ج است. روش ایشان در نحوه خوردن، این بود که هر چه میسر می‌شد، اگر اشتها داشت، تناول می‌فرمود؛ غذای موجود را رد نمی‌کرد و برای غذایی که وجود نداشت، تکلف نمی‌نمود؛ اگر گوشت و نان وجود داشت، می‌خورد و اگر فقط خرما و یا فقط نان وجود داشت، تناول می‌کرد. اینگونه نبود که اگر دو نوع غذا وجود داشت، بگوید: من دو نوع غذا نمی‌خورم. همچنین از خوردن غذا به خاطر لذت و شیرینیش امتناع نمی‌ورزید.

در حدیث آمده است که رسول الله  ج می‌فرمود: «ولی من، روزه می‌گیرم و روزهایی را افطار می‌کنم؛ شب زنده داری می‌نمایم و می‌خوابم. با زنان ازدواج می‌کنم و گوشت نیز می‌خورم. پس هر کس، از سنت من رویگردانی کند، از من نیست».

الله متعال به بندگانش دستور داده تا از روزی پاک او بخورند و شکرش را به جا آورند. پس هر کس، حلال خدا را بر خود حلال کند، متجاوز شمرده می‌شود.

همچنین کسی که سپاس نعمت‌های الله را به جا نیاورد، در واقع کوتاهی کرده و حق الله را ضایع نموده است.

باید دانست که راه رسول الله  ج بهترین و صحیح‌ترین راه‌هاست و کسانی که آن را ترک می‌کنند، از دو حال خالی نیستند:

گروهی هستند که از نعمت‌های الهی در حد افراط استفاده می‌کنند، ولی از انجام واجبات رویگردانی می‌نمایند.

و یا گروهی هستند که نعمت‌های حلال را بر خود حرام می‌سازند و رهبانیتی را بدعتگذاری می‌کنند که الله، آن را مشروع قرار نداده است؛ باید دانست که در اسلام رهبانیتی وجود ندارد.

وی می‌افزاید: هر چیز پاکی، حلال، و هر حلالی، پاک است. زیرا الله متعال اشیای پاک را برای ما حلال، و اشیای ناپاک را برای ما حرام نموده است. همچنین الله متعال، هر چیز مضر را برای ما حرام و هر چیز مفید را برای ما حلال قرار داده است». [مجموع الفتاوی ١١/٦١٤].