سیرت اخلاقی رسول گرامی صلی الله علیه وسلم

مطلب دوم: پرهیز نمودن پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم از برخورد مستقیم با خطاکار و اکتفا نمودن به تذکر عمومی

پیامبر اکرم  ج سعی می‌ورزید خطاکار را مستقیما مورد سرزنش قرار ندهد بلکه با مخاطب قرار دادن عموم مردم خطاکار را متوجه و خطا را اصلاح نماید، بطور مثال:

از انس بن مالک  س روایت شده که پیامبر اکرم  ج فرمودند: چرا برخی از مردم هنگام نماز چشم‌های‌شان را به سوی آسمان بلند می‌کنند، و در این باره به تندی سخن گفتند حتی فرمودند: یا از این کار باز آیند و گر نه بینایی آنان گرفته خواهد شد». [صحیح بخاری (٧٥٠)]

یا هنگامی که ام المؤمنین عایشه  ل می‌خواست کنیزی که «بریره» نام داشت بخرد، صاحبان آن کنیز راضی نشدند، مگر به این شرط که حق «ولاء» (ارثی که انسان آن را به سبب آزادی برده‌ای از او می‌برد) برای آنان محفوظ بماند، هنگامی که پیامبر اکرم  ج اطلاع یافت، خطبه‌ای ایراد نموده و پس از حمد و ثنای الله متعال فرمود: چرا برخی از مردم شروطی می‌گذارند که در قرآن وجود ندارد؟ هر شرطی که در قرآن نباشد (با تعالیم آن مغایرت داشته باشد) باطل است گرچه صد شرط هم باشند، حکم و قضای الهی سزاوارتر است (که اجرا گردد) و شرط الله متعال موثق است، «ولاء» حق کسی است که برده را آزاد کرده باشد». [صحیح بخاری (٢٥٦٣)]

در این مورد شواهد و مثال‌های زیادی وجود دارد که همه در این امر مشترک‌اند که خطاکار را نباید رسوا کرد، اسلوب تعریض و کنایه‌زدن به خطاکار و عدم رویارویی با وی فوایدی دارد که از جمله آن موارد زیر را برمی‌شماریم:

١- پرهیز از واکنش منفی خطاکار و دور نگاه‌داشتن او از اغوای شیطانی و تحریک وی به انتقام شخصی و دفاع از نفس.

٢- این روش بیشتر مورد قبول واقع می‌گردد، و بر نفس مؤثرتر است.

٣- در این روش خطاکار نزد مردم ناشناخته می‌ماند. (و رسوا نمی‌شود).

٤- بر منزلت مربی و محبت نصحیت‌کننده افزوده می‌شود.

پس اسلوب و روش برخورد غیر مستقیم با خطاکار در صورتی که توأم با حکمت باشد، هم برای خطاکار و هم برای دیگران مفید واقع خواهد شد.