آیه: ﴿وَإِذَا وَقَعَ ٱلۡقَوۡلُ عَلَيۡهِمۡ أَخۡرَجۡنَا لَهُمۡ دَآبَّةٗ﴾
سؤال: خداوند در آیه ۸۲ سوره نمل فرموده است:
﴿وَإِذَا وَقَعَ ٱلۡقَوۡلُ عَلَيۡهِمۡ أَخۡرَجۡنَا لَهُمۡ دَآبَّةٗ مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ تُكَلِّمُهُمۡ أَنَّ ٱلنَّاسَ كَانُواْ بَِٔايَٰتِنَا لَا يُوقِنُونَ ٨٢﴾ [النمل: ۸۲].
یعنى: «و آن گاه که قول عذاب بر آنها تحقق یابد برایشان از زمین جنبنده اى خارج سازیم که با آنان سخن گوید زیرا که مردم (چنان که باید) به آیات ما یقین نداشتند».
لطفاً در این باره توضیح دهید.
جواب: در موقفى (ایستگاهى) در قیامت جانورى با کسانى که در دنیا به آیات خدا ایمان نداشتند تکلم مى کند بر خلاف متقین که فرشتگان الهی مژده بهشت به آنان مى دهند. و در واقع باید گفت که آنها لایق این نیستند که فرشتگان الهی در قیامت با آنها تکلم نموده و وعده بهشت به آنان بدهند و اگر هم فرشتگانى به آنها وعده مى دهند وعده عذاب است و فرشتگان غضب هستند.
در این آیه منظور از «وقع القول» وقوع عذاب در آخرت است و از آیات دیگر نیز این معنى به دست مى آید. در آیات ۱۲ و ۱۳ و ۱۴ سوره سجده مى فرماید:
﴿وَلَوۡ تَرَىٰٓ إِذِ ٱلۡمُجۡرِمُونَ نَاكِسُواْ رُءُوسِهِمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ رَبَّنَآ أَبۡصَرۡنَا وَسَمِعۡنَا فَٱرۡجِعۡنَا نَعۡمَلۡ صَٰلِحًا إِنَّا مُوقِنُونَ ١٢ وَلَوۡ شِئۡنَا لَأٓتَيۡنَا كُلَّ نَفۡسٍ هُدَىٰهَا وَلَٰكِنۡ حَقَّ ٱلۡقَوۡلُ مِنِّي لَأَمۡلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنَ ٱلۡجِنَّةِ وَٱلنَّاسِ أَجۡمَعِينَ ١٣ فَذُوقُواْ بِمَا نَسِيتُمۡ لِقَآءَ يَوۡمِكُمۡ هَٰذَآ إِنَّا نَسِينَٰكُمۡۖ وَذُوقُواْ عَذَابَ ٱلۡخُلۡدِ بِمَا كُنتُمۡ تَعۡمَلُونَ ١٤﴾ [السجدة: ۱۱۲-۱۴].
یعنى: «و اگر ببینى هنگامى که گناهکاران نزد پروردگارشان سرهایشان را به (زیر) افکنده باشند گویند: پروردگارا، دیدیم و شنیدیم پس ما را بازگردان تا کار شایسته انجام دهیم بی گمان ما یقین کرده ایم (۱۲) و اگر مى خواستیم به هر شخصى هدایتش را مى دادیم ولى وعده از جانب من تحقق یافته است که جهنم را ازجن ها و مردمان پرکنم (۱۳) پس به سزاى آن که دیدار امروزتان را فراموش کردید (عذاب را) بچشید ما نیز شما را فراموش کرده ایم و عذاب جاودانه را به کیفر کردارتان بچشید (۱۴)».
از این آیه شریفه به دست مى آید که کلمه «القول» به معنى «وعده عذاب» مى باشد کلمه «وقع القول» به معنى وقوع وعده عذاب است که قیامت شروع عذاب جسمى و روحى براى کفار مى باشد.
دیگر اینکه در آیه ۸۲ سوره نمل (آیه مورد بحث ما) ضمیر «هم» وجود دارد که به منکران زمان پیامبر برمى-گردد و در واقع در قیامت است که آن «دابه» با منکران سخن مى گوید.
دیگر این که در آیه ۸۲ سوره نمل کلمه «دابة الارض» آمده است و از آیات دیگر قرآن به دست مى آید که «دابه» موجود پستى است و چیزى شبیه جانور و یا خود جانور است. و خداوند در آیه ۶۰ سوره عنکبوت مى فرماید:
﴿وَكَأَيِّن مِّن دَآبَّةٖ لَّا تَحۡمِلُ رِزۡقَهَا ٱللَّهُ يَرۡزُقُهَا وَإِيَّاكُمۡۚ وَهُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلۡعَلِيمُ ٦٠﴾ [الأنعام: ۳۸].
یعنى: «و چه بسا از جانورانی (دابه) که روزیشان را بر دوش نمى کشند خداوند به آنها و شما روزى مى دهد و او شنواى داناست».
از این آیه نیز به دست مى آید که «دابه» با بشر فرق دارد و در حدّ جانور است و به عبارتى خود جانور معنى مى دهد و همچنین در آیه ۳۸ سوره انعام درباره دابه آمده است:
﴿وَمَا مِن دَآبَّةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا طَٰٓئِرٖ يَطِيرُ بِجَنَاحَيۡهِ إِلَّآ أُمَمٌ أَمۡثَالُكُمۚ مَّا فَرَّطۡنَا فِي ٱلۡكِتَٰبِ مِن شَيۡءٖۚ ثُمَّ إِلَىٰ رَبِّهِمۡ يُحۡشَرُونَ ٣٨﴾ [الأنعام: ۳۸].
یعنى: «هیج دابه اى در زمین و نه پرنده اى که با دو بال خویش پرواز مى کند نیست مگر این که امت هایى چون شما هستند هیچ چیز را درکتاب (لوح محفوظ) فروگذار نکردیم سپس به سوى پروردگارشان محشور مى شوند».
از این آیه شریفه نیز به دست مى آید که دابه با بشر فرق دارد و جانور معنى مى-دهد.
حال دوباره آیه ۸۲ سوره نمل را با توجه به توضیحاتى که دادیم معنى مى نماییم:
«و آن گاه که قول (وعده عذاب) بر آنها (در قیامت) تحقق یابد برایشان از زمین دابه اى (جانورى) خارج سازیم که با آنان سخن گوید براى این که به آیات ما یقین نداشتند».