آیه: ﴿قُل لَّآ أَسَۡٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًا إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِي ٱلۡقُرۡبَىٰ﴾
سؤال: آیا جمله ﴿قُل لَّآ أَسَۡٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًا إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِي ٱلۡقُرۡبَىٰ﴾ [الشوری: ۲۳]. در آیه ۲۳ سوره شورى درباره دوست داشتن خویشاوندان پیامبر است؟
جواب: خیر، معنى آیه چیز دیگرى است. البته مؤمن باید مؤمن دیگرى را دوست داشته باشد من جمله مؤمنانى از خویشاوندان پیامبر را، آیه عام است و اگر منظور از آیه دوست داشتن خویشاوندان پیغمبر باشد تمام خویشاوندان او را در زمان نزول این آیه در بر مى گیرد و ما مى دانیم که بسیارى از خویشاوندان پیامبر در زمان نزول این آیه دشمن پیامبر بوده اند من جمله ابولهب که در قرآن از او به بدى یاد شده است.
دیگر این که لفظ «القربى» عام بوده و به معناى مطلق خویشاوند است و اگر منظور خویشاوندان پیغمبر بود جمله باید لااقل به صورت «الا الـموده فى قرباى» بیان مى-شد.
دیگر این که این آیه در سوره شوری که در مکه نازل شده و در سال هاى نخستین بعثت بوده است وجود دارد و در آن موقع از کسانى که برخى آنان را خویشاوندان پیامبر در این آیه مى دانند جز فاطمه و على اثرى نبوده و خویشاوندانى چون حمزه و خدیجه و دیگر خویشاوندان پیامبر وجود داشته اند و اگر منظور از آیه دوستى خویشاوندان پیامبر باشد این صحیح نیست که بگوییم در آیه اشاره به حمزه سیدالشهدا و یا خدیجه همسر فداکار پیامبر نشده و فقط اشاره به على و فاطمه و تعداد معینى از اولاد نسل آنهاست که هنوز به دنیا نیامده-اند.
روایاتى است که در آنها جمله ﴿ قُل لَّآ أَسَۡٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًا إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِي ٱلۡقُرۡبَىٰ...﴾ را محبت مؤمنین با یکدیگر معنى کرده اند. برخى از مفسرین جمله ﴿إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِي ٱلۡقُرۡبَىٰ﴾ را دوستى خدا معنى نموده اند و برخى آیه را این گونه معنى نموده اند که: بگو از شما پاداشى نمى خواهم مگر این که رعایت خویشاوندى با من را بنمایید (و مرا آزار ندهید و حق قرابت با من را که قریشى هستم ادا نمایید).
به هرحال آنان که تصور نموده اند که معنى آیه این است که بگو: «از شما مزدى نمى خواهم مگر این که خویشاوندان مرا دوست بدارید». و خویشاوندان پیامبر را محدود به افراد خاصى نموده اند و در دوستى آنان راه افراط را پیموده اند این افراط در دوستى به فرد پرستى و شرک انجامیده است و همان گونه که گفته شد مؤمنین باید به طور متعارف یکدیگر را دوست بدارند و در حق هیچ کسى غلو نکنند و لذا در آیه ٩ سوره حشر مشاهده مى نماییم که انصار مهاجرینى را که به مدینه مهاجرت مى نمودند دوست داشتند. و در آیه ٩ سوره حشر آمده است:
﴿وَٱلَّذِينَ تَبَوَّءُو ٱلدَّارَ وَٱلۡإِيمَٰنَ مِن قَبۡلِهِمۡ يُحِبُّونَ مَنۡ هَاجَرَ إِلَيۡهِمۡ﴾ [الحشر: ٩].
یعنى: «و آن کسانى که قبل از ایشان در دارالاسلام جاى گرفتند کسانى را که به-سوى ایشان هجرت کردند (مهاجرین) دوست مى دارند...».
و در آیات دیگرى نیز از برادرى مؤمنین با یکدیگر و دوست بودن مؤمنین با یکدیگرسخن رفته است.
و یک مؤمن باید خدا را از همه کس و همه چیز بیشتر دوست بدارد. و در این باره در آیه ۱۶۵ سوره بقره آمده است: ﴿...وَٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ أَشَدُّ حُبّٗا لِّلَّهِ...﴾ [البقرة: ۱۶۵].
و در آیه ۲۴ سوره توبه که از آخرین سوره هایى است که به پیغمبر وحى شده آمده که یک مؤمن باید در درجه اول خدا و بعد رسول او و بعد جهاد در راه خدا را از همه بیشتر دوست بدارد. خداوند در آیه ۲۴ سوره توبه فرموده است:
﴿قُلۡ إِن كَانَ ءَابَآؤُكُمۡ وَأَبۡنَآؤُكُمۡ وَإِخۡوَٰنُكُمۡ وَأَزۡوَٰجُكُمۡ وَعَشِيرَتُكُمۡ وَأَمۡوَٰلٌ ٱقۡتَرَفۡتُمُوهَا وَتِجَٰرَةٞ تَخۡشَوۡنَ كَسَادَهَا وَمَسَٰكِنُ تَرۡضَوۡنَهَآ أَحَبَّ إِلَيۡكُم مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَجِهَادٖ فِي سَبِيلِهِۦ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّىٰ يَأۡتِيَ ٱللَّهُ بِأَمۡرِهِۦۗ وَٱللَّهُ لَا يَهۡدِي ٱلۡقَوۡمَ ٱلۡفَٰسِقِينَ ٢٤﴾ [التوبة: ۲۴].
یعنى: «بگو اگر پدرانتان و پسرانتان و برادرانتان و همسرانتان و خویشاوندانتان و مال هایى که آن را به دست آورده اید و تجارتی که از کسادیش مى ترسید و خانه هایى که آنها را مى پسندید در نزد شما از خدا ورسولش و جهاد در راه خدا محبوب ترند پس در انتظار باشید تا خداوند حکمش را به میان آورد و خداوند گروه فاسقین را هدایت نمی کند».
پس مشاهده مى نماییم دوست داشتن افراد در مقایسه با دوست داشتن خدا و رسول او و جهاد در راه خدا بى ارزش است و متأسفانه مشاهده مى نماییم کسانى که به غلط آیه: «... قل لا اسئلكم عليه اجرا الا الـموده فى القربى... » را سفارش به دوست داشتن چند تن از خویشاوندان پیغمبر مى دانند و در این دوستى غلو مى‌نمایند، گمان مى نمایند فقط دوست داشتن افرادى از خویشاوندان پیغمبر کافى است در حالى که رستگارى در ایمان به خدا و رسولش و تقوا داشتن و جهاد نمودن و عمل صالح مى-باشد.