آنچه هر مسلمان باید بداند

جایگاه شورا در جامعه‏ی اسلامی

ایمان داریم که شورا منهج و روش اهل سنت و جماعت و اساس و مبنای حکم اسلامی و راه رسیدن به نتیجه‏ی درست می‏باشد، البته این هنگامی است که اصول شریعت حاکم باشد و مردم آن را با رضایت خاطر قبول کرده باشند.

خداوند به پیامبرش که معصوم و متصل به وحی است دستور می‏دهد که به مشورت و نظرخواهی با اصحاب بپردازد: ﴿فَٱعۡفُ عَنۡهُمۡ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ وَشَاوِرۡهُمۡ فِي ٱلۡأَمۡرِۖ فَإِذَا عَزَمۡتَ فَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِۚ﴾[آل عمران: ۱۵۹].

«پس از آنان درگذر و برایشان طلب آمرزش نما و در کارها با آنان مشورت و رایزنی کن. و هنگامی که (پس از شور و تبادل آراء) تصمیم به انجام کاری گرفتی (قاطعانه دست به کار شو و) بر خدا توکل کن».

در آیه‏ای دیگر مشورت را یکی از صفات اساسی جامعه‏ی اسلامی قرار می‏دهد:

﴿وَٱلَّذِينَ ٱسۡتَجَابُواْ لِرَبِّهِمۡ وَأَقَامُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَأَمۡرُهُمۡ شُورَىٰ بَيۡنَهُمۡ وَمِمَّا رَزَقۡنَٰهُمۡ يُنفِقُونَ٣٨﴾[الشوری: ۳۸].

«و کسانیند که دعوت پروردگارشان را پاسخ می‌گویند، و نماز را چنان که باید می‌خوانند، و کارشان به شیوه‏ی رایزنی و بر پایه‏ی مشورت با یکدیگر است، و از چیزهایی که بدیشان داده‌ایم (در کارهای خیر) صرف می‌کنند». ‏

اهمیت امر مشورت به اندازه‏ای است که خداوند آن را به داخل خانواده نیز می‏کشاند تا حتی مسائلی جزئی مانند شیر دادن و از شیر گرفتن کودک را با آن حل و فصل کنند:

﴿فَإِنۡ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٖ مِّنۡهُمَا وَتَشَاوُرٖ فَلَا جُنَاحَ عَلَيۡهِمَاۗ﴾[البقرة: ۲۳۳].

«اگر (والدین) خواستند با رضایت و مشورت همدیگر (کودک را زودتر از دو سال) از شیر بازگیرند گناهی بر آنان نیست».

پیامبر جنیز همین منهج قرآنی را پی‏ گرفتند به طوری که هیچ کس بیشتر از ایشان با یاران و دوستانش مشورت نمی‏کرد. ابو هریره در این باره می‏گوید: هیچ کس را ندیدم که بیش از رسول خدا جبا یارانش مشورت کند.

بعد از حضرت رسول ججانشینان بر حقش راه آن بزرگوار را در پیش گرفتند و در مشورت و نظرخواهی به ایشان اقتداء کردند، بیهقی با سند صحیح از میمون بن مهران روایت می‏کند که گفت: هر گاه ابوبکر مشکلی پیدا می‏کرد یا در دوران خلافتش مشکلی پیش می‏آمد، برای حل آن به کتاب خدا نگاه می‏کرد اگر در قرآن حل آنرا پیدا نمی‏کرد به سنت پیامبر جرو می‏آورد و گمشده‏اش را در آن منبع نورانی می‏طلبید تا بر اساس آن قضاوت کند، اگر در سنت هم به حل آن دست نمی‏یافت، بیرون می‏آمد و از مسلمین می‏پرسید آیا در این مورد سنتی از حضرت رسول جبه یاد دارند تا بر اساس آن قضاوت کند، اگر پیش اصحاب هم سنتی در این مورد پیدا نمی‏شد بزرگان و عالمان را فرا می‏خواند و با آنها مشورت می‏کرد، بعد از ابوبکر عمر هم این روش مبارک را در پیش گرفت.

بخاری از عمر بن خطابسروایت می‏کند که فرمود: هر کس بدون مشورت، با کسی بیعت کند در حقیقت جان خود و آن فردی را که به او بیعت داده به خطر انداخته است.

بخاری می‏فرماید: امامان بعد از حضرت رسول جبا بزرگان علم در امور مباح مشورت می‏کردند، تا به میانه‏روترین دیدگاه جامه‏ی عمل بپوشانند، تبیینات قرآن و سنت را اجرا می‏کردند و به چیز دیگری رو نمی‏آوردند. قاریان صحابه، چه پیر و چه جوانشان، طرف مشورت عمرسبودند، و در مقابل کتاب خدا سکوت می‏کردند و از آن فراتر نمی‏رفتند.