ایمان‌داشن به قضا و قدر از هردو نوع خیر و شر
س ۱: آیا درست است قضا و قدر خداوند را به عنوان دلیل قرار دهیم؟
ج ۱: بله، درست است قضا و قدر خداوند را برای مریضی یا ناراحتی و سختی‌ها به عنوان دلیل قرار دهیم. زیرا این ناراحتی‌ها و به سبب قضا و قدر خداوند برای انسان به وجود می‌آید.
خداوند می‌فرماید:
﴿مَآ أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ إِلَّا بِإِذۡنِ ٱللَّهِۗ﴾[التغابن: ۱۱].
«هیچ مصیبتى جز به حکم خدا نمىرسد».
عبدالله‌بن عباسبمی‌گوید: در این آیه، منظور از (بإذن الله) یعنی به قضا و قدر خداوند است.
پیامبر صمی‌فرماید:
[احرص علی ما ینفعك واستعن بالله ولا تعجز فإن أصابك شيء فلا تقل: لو أنی فعلت كذا لكان كذا وكذا، ولكن قل: قدر الله وما شاء فعل. فإن لو، تفتح عمل الشیطان: در به دست آوردن سود برای خودت، حریص باش و همیشه از خداوند طلب یاری کن و عاجز مباش، هر زمان به مصیبتی دچارشدی مگو: اگر این کار و آن کار را می‌کردم این طور و آن طور می‌شد بلکه بگو: قضا و قدر خداست و آنچه که خدا بخواهد انجام می‌شود. چون اگر چنین گفته شود، راه وسوسۀ شیطان به طرف تو همواره باز است] (رواه مسلم).
ولی قضا و قدر خداوند برای گناه و شرک به عنوان دلیل بحساب نمی‌آید زیرا این کار صفتی است از صفات مشرکان که خداوند دربارۀ آنها می‌فرماید:
﴿سَيَقُولُ ٱلَّذِينَ أَشۡرَكُواْ لَوۡ شَآءَ ٱللَّهُ مَآ أَشۡرَكۡنَا وَلَآ ءَابَآؤُنَا وَلَا حَرَّمۡنَا مِن شَيۡءٖۚ﴾[الأنعام: ۱۴۸].
«آنان که شریک برای خدا قرار می‌دهند، خواهند گفت که: اگر خدا می‌خواست ما و پدرانمان مشرک نمی‌شدیم و چیزی را حرام نمی‌کردیم».
کسی که اینگونه می‌اندیشد یا جاهلی مقلد است که پیرو انسانی بی‌ایمان است. یا خودش گمراه، کافر و دشمن اسلام است و این سخن با عمل انسان تضاد دارد. مثلاً اگر ناراحتی برایش پیش بیاید می‌گوید: خداوند آن را برایم تقدیر کرده است و اگر آسایش و نعمتی برایش پیش بیاید، می‌گوید: با سعی و تلاش خودم آن را بدست آوردم. بدون شک اینکه خداوند پیامبران را فرستاده است تا برنامۀ خداوند را برایمان روشن و آشکار کنند و به ما عقل و فکر داده تا بیاندیشیم و ضلالت و هدایت را بشناسیم و بعداً از بین آنها یکی را انتخاب کنیم، خودش نعمت بزرگی است.
خداوند می‌فرماید:
﴿إِنَّا هَدَيۡنَٰهُ ٱلسَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرٗا وَإِمَّا كَفُورًا ٣﴾[الإنسان: ۳].
«ما به حقیت راه حق و باطل را به انسان نشان دادیم (و برای اتمام حجت برای او رسول را فرستادیم) (حال اگر می‌خواهد) هدایت شود و شکر نعمت را به جا آورد و یا گمراه شود و کفران نعمت کند».
خداوند می‌فرماید:
﴿فَأَلۡهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقۡوَىٰهَا ٨ قَدۡ أَفۡلَحَ مَن زَكَّىٰهَا ٩ وَقَدۡ خَابَ مَن دَسَّىٰهَا ١٠﴾[الشمس: ۸-۱۰].
«و به هر نفسى نافرمانى و پرهیزگارىاش را الهام کرد. کسى که آن را پاک داشت، رستگار شد. و کسى که آن را فرومایه داشت، زیانکار شد».
هرگاه انسان نماز را ترک کند و مشروب بنوشد، مستحق عذاب جهنم خواهد شد. به خاطر مخالفت امر خدا و رسولش صو در این هنگام این انسان، نیاز به توبه دارد و برای این کارها قضا و قدر را بهانه کردن هیچ سودی برای او ندارد.
س ۲: آیا درست است که انسان از کار کردن دست بکشد و بر قضا و قدر توکل کند؟
ج ۲: خیر درست نیست.
خداوند می‌فرماید:
﴿فَأَمَّا مَنۡ أَعۡطَىٰ وَٱتَّقَىٰ ٥ وَصَدَّقَ بِٱلۡحُسۡنَىٰ ٦ فَسَنُيَسِّرُهُۥ لِلۡيُسۡرَىٰ ٧﴾[الليل: ۵-۷].
«پس امّا کسى که بخشید و پرهیزگارى کرد. و [آیین] نیک را تصدیق کرد. [راه رسیدن] به آسایش را برایش آسان مىگردانیم».
پیامبر صمی‌فرماید:
[اعملوا فكل میسر لما خلق له: کار کنید چون هرکس آن چیزی که برایش تقدیر شده در همان جهت عمل برایش آسان می‌شود] (متفق علیه).
پیامبر صمی‌فرماید:
[المؤمن القوي خیر وأحب إلی الله من المؤمن الضعیف وفي كل خیر احرص علی ما ینفعك واستعن بالله ولا تعجز فإن أصابك شيء فلا تقل: لو أنی فعلت كذا وكذا لكان كذا وكذا، ولكن قل: قدر الله وما شاء فعل، فإن لو تفتح الشیطان: انسانی که قوی است، نزد خداوند بهتر و محبو‌ب‌تر است از انسان ضعیف است و در هردو مورد خیر وجود دارد، در بدست آوردن سود برای خودت حریص باش و همیشه یاری و کمک از خداوند بخواه، و عاجز مشو، هر زمان به مصیبتی دچار شدی نگو: اگر این کار و آن کار را می‌کردم اینطور و آنطور می‌شد. بلکه بگو: تقدیر خداست و آنچه خدا بخواهد انجام می‌شود، چون با گفتن: «لو» یعنی «اگر اینطور نباشد» راه را برای نفوذ شیطان در خودت باز می‌کنی] (رواه مسلم).
فایدۀ حدیث:
انسان مسلمان هرگاه دچار ناراحتی شد بر آن صبر می‌کند و شکر خدای را به جای می‌آورد و هرگاه دچار نعمت و آسایشی شد، باز هم باید شکر آن را به جا بیاورد و هردو را از طرف خداوند بداند.
﴿وَعَسَىٰٓ أَن تَكۡرَهُواْ شَيۡٔٗا وَهُوَ خَيۡرٞ لَّكُمۡۖ وَعَسَىٰٓ أَن تُحِبُّواْ شَيۡٔٗا وَهُوَ شَرّٞ لَّكُمۡۚ وَٱللَّهُ يَعۡلَمُ وَأَنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ ٢١٦﴾[البقرة: ۲۱۶].
«و چه بسا چیزى را ناخوش دارید، حال آنکه آن براى شما بهتر باشد و چه بسا چیزى را دوست بدارید، حال آنکه آن براى شما بد باشد. و خداوند مىداند و شما نمىدانید».
س ۳: حکمت خداوند از اینکه انسان‌ها را دچار ناراحتی و سختی می‌کند چیست؟
ج ۳: حکمت خداوند در اینجا، امتحان انسان است، زیرا هر زمان انسان احساس قدرت کند، ستمکار و ظالم می‌شود و از حکم خدا و رسولش صسرپیچی می‌کند و معتقد می‌شود که هیچ چیزی در مقابل او قدرت ایستادگی ندارد. پس زمانی که می‌بیند قدرتش رو به زوال و نابودی می‌رود و کم‌کم، در نهایت عجز و درماندگی قرار می‌گیرد در این هنگام خودش را در نهایت ذلت و ناتوانی می‌بیند و به سوی خداوند متوجه می‌شود، به این منظور که فقط خداوند می‌تواند او را نجات دهد، و خداوند در مورد این حالت می‌فرماید:
﴿وَإِذَآ أَنۡعَمۡنَا عَلَى ٱلۡإِنسَٰنِ أَعۡرَضَ وَنَ‍َٔابِجَانِبِهِۦ وَإِذَا مَسَّهُ ٱلشَّرُّ فَذُو دُعَآءٍ عَرِيضٖ ٥١﴾[فصلت: ۵۱].
«و چون بر انسان انعام کنیم روى گرداند و پر غرور دور شود. و چون رنج به او برسد. بسیار دعا مىکند».