بحث دوم: انتقاد از اصحابی که در جنگ اُحد از میدان جنگ فرار کردند
بعضی از شیعیان برای اثبات انحراف و ارتداد صحابه کرامشاز این آیه مبارکه استدلال میگیرند: ﴿وَمَا مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٞ قَدۡ خَلَتۡ مِن قَبۡلِهِ ٱلرُّسُلُۚ أَفَإِيْن مَّاتَ أَوۡ قُتِلَ ٱنقَلَبۡتُمۡ عَلَىٰٓ أَعۡقَٰبِكُمۡۚ﴾[آل عمران: ١٤٤] «محمد (ص) جز پیغمبری نیست و پیش از ایشان پیغمبرانی بوده و رفتهاند؛ آیا اگر ایشان (در جنگ احد کشته میشد، یا مثل هر انسان دیگری وقتی) وفات کند یا کشته شود، شما چرخ میزنید و به عقب بر میگردید (و با مرگ ایشان اسلام را رها میسازید و به کفر و بتپرستی بازگشت میکنید»؟!
در رابطه با این آیه جوابهایی متفاوت وجود دارد که عبارتند از:
۱- این آیه در باره معرکه اُحد نازل گردیده و اشاره به عملکرد ضعیف بعضی از مسلمانان هنگام شنیدن شایعه کشته شدن پیامبرصاست و هدف آیه مبارکه در واقع توبیخ و تنبیه از عملکرد ضعیف آنان میباشد و در مقابل تعریف و تمجید است از کسانی که در میدان احد ثابتقدم ماندند. چنانکه خدوند متعال در آخر همین آیه اشاره به همین مطلب دارد: ﴿وَسَيَجۡزِي ٱللَّهُ ٱلشَّٰكِرِينَ ١٤٤﴾[آل عمران: ١٤۴] «و البته خداوند متعال پاداش سپاسگزاران را میدهد».
و به همین دلیل این آیه هیچ اشارهای به ارتداد صحابه کرامشبعد از رحلت پیامبرصندارد.
جواب دوم: این آیه نه تنها بیانگر ارتداد صحابه کرامشنیست، بلکه بیانگر فضیلت خصوصی حضرت ابوبکرصدیقسو سایر اصحاب و یاران پیامبرصمیباشد؛ چرا که حضرت ابوبکرصدیقساز جمله کسانی بود که در کنار پیامبرصدر میدان جهاد ثابتقدم ماند و بعد از وفات پیامبرصکه جریانهای خطرناکی همچون فتنه ارتداد و مانعین زکات روی داد، باز هم حضرت ابوبکرصدیقسبه همراهی مهاجرین و انصار و با درایت منحصر به فرد خود تمامی جریانهای انحرافی را از بین بردند و در راه شکوفایی هرچه بیشتر اسلام عزیز از هیچ تلاشی دریغ نورزیدند.
اگر صحابه کرامشبعد از وفات پیامبرصمرتد شده و تعداد اندکی بر اسلام باقی ماندند، پس چگونه اسلام باقی ماند و چه کسانی با حرکتهایی امثال مُسیلمه کذّاب و دیگر گروههای مرتد که در بحبوحه اسلام به راه افتادند، جهاد نمودند و چه کسانی قدرتهای بلا منازع فارس و روم را شکست دادند و آنان را در مقابل قدرت اسلام به تسلیم وا داشتند؟
بسیاری از صحابه کرامشدر معرکه و نبرد احد استقامت نمودند. از جمله این اصحاب حضرات ابوبکرصدیق، علی، طلحه، زبیرشو دیگر یاران پیامبرصبودند که خود را در مقابل حملات دشمن سپر نمودند.
بعضی از علما دوازده نفر را نام بردند که این دوازده نفر از میدان نبرد فرار نکردند [۲۶]و در مقابلِ دیدگان پیامبرصبا دشمنان میجنگیدند. به همین دلیل خداوند متعال آنان را تمجید نموده وعدهای دیگر را توبیخ نمودند، نه اینکه آنان را به عنوان مرتد و منحرف یاد نموده باشند.
مشابه آنچه در نبرد احد پیش آمد، در معرکه حنین هم اتفاق افتاد و در آنجا هم همین صحابه از جان گذشته از قبیل حضرات ابوبکرصدیق، عمر، عثمان، علی، عباسشو بسیاری از دیگر یاران بودند که در مقابل دشمنان ایستادگی نمودند.
در روایتی حضرت عبدالله بن مسعودسمیفرماید: من در نبرد حنین در معیت پیامبرصبودم که مردم پراکنده شدند و صحنه را خالی نمودند؛ اما از این تعداد، هشتاد نفر از مهاجرین و انصارشدر کنار پیامبرصباقی ماندند [۲۷].
مطلب بسیار مهمی که وجود دارد این است که آنچه که از بعضی از صحابهشبر اثر شدت جنگ در نبردها و جهادها رخ داده بود، خداوند متعال از این عملکرد آنان صرف نظر نموده و اعلان مغفرت از آنان نموده است: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَلَّوۡاْ مِنكُمۡ يَوۡمَ ٱلۡتَقَى ٱلۡجَمۡعَانِ إِنَّمَا ٱسۡتَزَلَّهُمُ ٱلشَّيۡطَٰنُ بِبَعۡضِ مَا كَسَبُواْۖ وَلَقَدۡ عَفَا ٱللَّهُ عَنۡهُمۡۗ إِنَّ ٱللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٞ ١٥٥﴾[آل عمران: ١٥٥]
«آنانکه در روز رویارویی دو گروه (مسلمانان و کافران در جنگ احد) فرار کردند، بیگمان اهریمن به سبب پارهای از آنچه که کرده بودند (که سرکشی از فرمان خداوند متعال بود) آنان را به لغزش انداخت و خداوند متعال ایشان را بخشید، چرا که خداوند متعال آمرزنده و شکیبا است».
چنانکه در رابطه با غزوه تبوک هم خداوند متعال چنین اعلان میفرماید: ﴿لَّقَد تَّابَ ٱللَّهُ عَلَى ٱلنَّبِيِّ وَٱلۡمُهَٰجِرِينَ وَٱلۡأَنصَارِ ٱلَّذِينَ ٱتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ ٱلۡعُسۡرَةِ﴾[التوبة: ١١٧ ] «خداوند متعال توبه پیامبرص(از اجازه دادن به منافقان در مورد عدم شرکت آنان در تبوک) و توبه مهاجرین و انصار (را از لغزشهای در جنگ) پذیرفت. مهاجرین و انصاری که در روزگار سختی (با وجود گرمای زیاد) از پیامبرصپیروی کردند (و همراه ایشان رهسپار تبوک شدند».
در آیات بالا خداوند متعال صراحتاً نظر خود را نسبت به عملکرد بعضی از صحابه کرامشاعلان نموده و آنان را مورد عفو و بخشش قرار دادند. پس بنابراین اگر کسانی بعد از اعلان عفو و رضایت خداوند متعال از صحابه کرامش، آنان را به خاطر عملکردشان مورد انتقاد قرار دهد، در واقع به نوعی بر خداوند اعتراض و انتقاد نموده است.
به هر حال با توجه به همۀ مسائل موجود، صحابه کرامشاز امتیاز صحبت و همراهی پیامبرصو نصرت دین برخوردار هستند که آیندگان دارای چنین امتیاز و شرفی نیستند؛ به همین دلیل قرآنکریم جواب مهمی برای آن دسته از انسانهای مغرضی میباشد که بر صحابه کرامشانتقاد میکنند.
[۲۶] البدایة و النهایة ۴/ ۲۹، منهاج السّنة ۴/ ۱۶۹. زمانی که حضرت عمر خبر شهادت پیامبرصرا شنیدند بر جایشان نشستند اما این نشستن از شدت هول این خبر بود و زمانی که بعضی ازصحابه صدا میزدند که بمیرید بر آنچه که پیامبرتان بر آن وفات نموده، پس این نشستن به مدت کوتاهی بوده است. [۲۷. - البدایة و النهایة۴/۳۸۰.