نماز شب

بهترین وقت قیام

از عشا تا طلوع فجر به طور کلی زمان نماز شب است، ولی اوقات دیگری نیز هست که احیای آن‌ها در شریعت اسلامی پسندیده است؛ مثلاً:

(۱) ثلث اخر شب؛ ابوهریرهسروایت می‌کند کهصفرموده است: «خداوند سبحان در ثلث آخر هر شب به آسمان فرودین نازل می‌شود و می‌فرماید: آیا کسی هست که مرا بخواند تا دعایش را بپذیرم؟ آیا کسی هست که از من بخواهد تا به او بدهم؟ آیا کسی هست که از من برای گناهانش آمرزش بطلبد، تا گناهانش را بیامرزم؟» [۳۸].

مؤمن نیز نیازمندترین مردم و سعادتمندترین انسان‌ها به این تجلی پروردگار است، بدین جهت، لازم است برای قیام و استقبال از اجابت و رحمت و غفران خداوند، با آمادگی کامل در لحظات شیرین و دلچسب آخر شب، با اصرار فراوان به دعا و نیایش بپردازد، و مصرانه برآوردن نیازهایش را از خدا بخواهد و برای گناهانش طلب آمرزش کند؛ چرا که خداوند اصرار و الحاح در دعا را بسیار می‌پسندد و علاوه برآن، فوریت اجابت آن نیز از سوی پروردگار تضمین شده است. چرا که «فاء» در فأستجیب و فأعطیه، در زبان عربی به معنای عطف و فوریت آمده است [۳٩].

(۲) خواب نصف شب و قیام ثلث آن و خوابیدن در بخش ششم:

(الف) پیامبر اکرمصدر این مورد فرموده است: «پسندیده‌ترین نماز نزد پروردگار نماز داود و محبوبترین روزه، روزه‌ی داود است، با این کیفیت که نصف شب را می‌خوابید و ثلث دیگر را قیام می‌کرد و حصه‌ی ششم را نیز به استراحت می‌پرداخت» [۴۰].

(ب) روزی از حضرت عایشهلدر مورد اینکه چه عملی نزد رسول اکرمصدوست‌داشتنی‌تر بود، سؤال شد، در پاسخ فرمود: «عملی که تداوم داشته باشد». سؤال‌کننده می‌افزاید که گفتم: «پیامبرصدر چه وقتی قیام می‌فرمود؟» گفت: «وقتی که صدای خروس را می‌شنید». ابن حجر از محمد بن ناصر نقل می‌کند: «به تجربه ثابت شده است که خروس وقتی که شب به نیمه برسد، بانگ برمی‌آورد».

(ج) دلیل صحت خواب حصه‌ی ششم [آخر] شب، حدیث عایشهلاست که می‌فرماید: «رسول خداصهنگام سحری در حالت خواب بود» [۴۱]این وضعیت جز در ماه رمضان بوده است، زیرا در رمضان هنگام سحر، سحری می‌خورد و بعد از آن به ادای نماز می‌پرداخت.

(۳) قیام به اندازه‌ی توان جسمی و روحی فرد؛ ام سلمهل روایت می‌کند: «رسول اکرمصبه نماز می‌ایستاد، سپس به همان اندازه به استراحت می‌پرداخت، و مجدداً به اندازه‌ای که استراحت کرده بود، به نمازگزاردن مشغول می‌شد. پس از آن به اندازه‌ای که نماز خوانده بود، می‌خوابید. این وضع تا وقتی که سپیده می‌دمید ادامه پیدا می‌کرد» [۴۲].

این خود تبیین‌کننده‌ی دوستی و محبت آن حضرت با شب‌زنده‌داری است؛ حضرت قدری به استراحت می‌پرداخت، سپس جهت مناجات و نیایش با پروردگار و ارتباط با ملکوت اعلی از خواب برمی‌خاست. زیرا در شب لحظاتی بسیار شیرین و لذت‌بخش وجود دارد که انسان را با خدایش نزدیکتر می‌کند.

بله، این شیوه و حالت رهبرِ بشریت، جناب رسول اکرمصاست که از روحی بزرگ و همتی والا برخوردار بود، ما هم از خداوند مسألت داریم که به ما توفیق پیروی از آن انسان بزرگ و اسوه‌ی حسنه را عنایت فرماید!

[۳۸] به روایت بخاری، باب الدعاء والصلاة من آخر اللیل، ۶ / ۳۵ – ۳۸ ح ۱۱۴۵. [۳٩] متن عربی به این صورت است: «ينزل ربنا تباك وتعالى كل ليلة إلى السماء الدنيا حين يبقي ثلث الليل الآخر يقول: من يدعوني فأستجيب له؛ من يسألني فأعطيه؛ من يستغفرني فأغفر له». [۴۰] به روایت بخاری، باب من نام عند السحر، ۶ / ۱٩ – ۲۰ ح ۱۱۳۱. [۴۱] به روایت بخاری، باب من نام عند السحر، ۶ / ۲۱ / ۲۲ ح ۱۱۲۳. [۴۲] به روایت اصحاب سنن؛ ترمذی آن را صحیح دانسته است.