حکم کسی که از نمازهای تهجد غفلت ورزیده و خوابیده است

در حدیث نبوی شریف چنین آمده است: «مَا مِنِ امْرِيءٍ تَكُونُ لَهُ صَلاَةٌ بِلَيْلٍ فَغُلِبَ عَلَيْهِ نَوْمٌ إِلاَّ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَجْرَ صَلاَتِهِ، وَكَانَ نَوْمُهُ صَدَقَةً» [۸۶]«هرکسی که به نماز شب پایبند باشد و [در شبی از شب‌ها] خواب بر او چیره شد، پاداش و اجر آن نماز برای او نوشته می‌شود خوابش صدقه به شمار می‌رود».

این حدیث در حقیقت نشان‌دهنده‌ی عظمت و اهمیت نیت خالصانه است، نیز این بخش از حدیث که می‌فرماید: «تَكُونُ لَهُ صَلاَةٌ»بیانگر این است که این حکم در حق کسی است که در گزاردنِ نمازِ شب و انجام شب‌زنده‌داری همیشه مواظبت کند و اگر بنا به خستگی و یا بیماری از انجام آن ناتوان شد و خواب بر او چیره شد، ثواب و پاداش آن برای او منظور خواهد شد، نیز از سوی خداوند خواب او به عنوان صدقه ثبت خواهد شد.

البته با وجود این همه فضل، بازهم قضای آن مستحب است، آن حضرتصمی‌فرماید: «مَنْ نَامَ عَنْ حِزْبِهِ أَوْ عَنْ شَيْءٍ مِنْهُ فَقَرَأَهُ فِيمَا بَيْنَ صَلاَةِ الْفَجْرِ وَصَلاَةِ الظُّهْرِ كُتِبَ لَهُ كَأَنَّمَا قَرَأَهُ مِنَ اللَّيْلِ» [۸٧]«هرکسی از گزاردنِ تمامِ وظیفه یا بخشی از آن به خواب رود، قضای آن را بین نماز صبح و نماز ظهر به جای آورد؛ اگر چنین کند انگار که آن را در شب گزارده است».

در این حدیث پیامبر اکرمصبر قضای نماز شب تشویق کرده است، نیز در آن اشاره‌ی زیبایی نهفته است که عبارت از اراده بر قیام و شب‌زنده‌داری است. چون انسان باید بداند که اگر نتوانست آن را بخواند، باید قضای آن را به جای آورد، پس یقیناً از انجام آن کوتاهی و غفلت نخواهد کرد و انجام آن برای او پسندیده و محبوب خواهد بود، همچنین با این اقدام خود شیطان را مغلوب خواهد کرد، چرا که او همیشه در کمین نشسته و علیه انسان توطئه چینی می‌کند و می‌کوشد تا انسان را از انجام کارهای خوب و پسندیده منصرف کند؛ چون می‌داند که اگر انسان به خواب رود و خداوند هم به محض نیت خالصانه و صادقانه به او پاداش و ثواب عنایت کند، و خواب نیز برای او به عنوان صدقه ثبت می‌شود، و گذشته از آن می‌توان قضای نماز شب را بین نماز فجر و نماز ظهر به جای آورد و پاداش و ثواب دیگری هم دریافت کند، در این صورت شیطان هم دوست دارد که انسان نماز را در وقت خودش بگزارد، تا پاداش و ثوابش مضاعف و دوچندان نشود.

کسانی که به نماز شب عادت دارند و به انجام آن پایبند می‌باشند، لازم است که اگر آن را در وقت خودش انجام ندادند، قضای آن را در روز بجای آورند و همانگونه که از این حدیث برمی‌آید، باید دوازده رکعت به عنوان نماز قضا بگزارند: «كَانَ نَبِيُّ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- إِذَا صَلَّى صَلاَةً أَحَبَّ أَنْ يُدَاوِمَ عَلَيْهَا وَكَانَ إِذَا غَلَبَهُ نَوْمٌ أَوْ وَجَعٌ عَنْ قِيَامِ اللَّيْلِ صَلَّى مِنَ النَّهَارِ ثِنْتَيْ عَشْرَةَ رَكْعَةً» [۸۸]«عادت آن حضرتصبر این بود که هرگاه نمازی می‌گزاردند دوست داشتند برآن مداومت کنند و چون خواب برایشان چیره می‌شد و یا به علت بیماری می‌توانستند به قیام شب بپردازند، در روز دوازده رکعت می‌گزاردند».

مسلمانان! این است برخورد سرور دو جهان با نماز شب، چه الگوی زیبا و چه پیشوای با عظمتی! کسی که خداوند گناهان گذشته و آینده‌اش را بخشیده است، بازهم دوست ندارد از این فضیلت بزرگ بی‌بهره باشد، بلکه دوست دارد که از بندگانِ شاکر و سپاس‌گزار خدا باشد. شما هم ای رهبران دعوت اسلامی! از این نعمت بزرگ غفلت نورزید و آن را به عنوان بخشی از زندگی خویش قرار دهید تا بر شیوه و سنت پیشوای خود، پیامبر اسلامصقرار گیرید. همانگونه که خداوند سبحان بیان می‌دارد: ﴿لَّقَدۡ كَانَ لَكُمۡ فِي رَسُولِ ٱللَّهِ أُسۡوَةٌ حَسَنَةٞ لِّمَن كَانَ يَرۡجُواْ ٱللَّهَ وَٱلۡيَوۡمَ ٱلۡأٓخِرَ وَذَكَرَ ٱللَّهَ كَثِيرٗا ٢١﴾[الأحزاب: ۲۱] [۸٩].

[۸۶] به روایت نسایی و ابن ماجه از حدیث ابوالدرداء با سند صحیح، ر.ک: الفیض ۵ / ۴۲٧ به نقل از جمع الفوائد ۱ / ۳۱۳. [۸٧] به روایت مسلم ۶ / ۲۸ – ۲٩، نیز ابوداود، ر.ک: بذل المجهود ٧ / ٧۰. [۸۸] به روایات مسلم ۶ / ۲۸ – ۲٩ ابوداود و نسایی هم آن رار وایت کرده‌اند. [۸٩] «سرمشق و الگوی زیبایی در [شیوه‌ی پندار و گفتار و کردار] پیامبر خدا برای شماست. برای کسانی که [دارای سه ویژگی باشند:] امید به خدا داشته و جویای قیامت باشند و خداوند را بسیار یاد کنند...».