عوامل یاریگر بر قیام شب

(۱) تعمق و تأمل در آیات و احادیثی که در مورد فضیلت شب‌زنده‌داری هستند، نیز شناخت درجات و ثوابی که خداوند برای شب‌زنده‌داران در نظر گرفته است، تا در قلب انسان علاقه و شوق ایجاد شود و محرکی برای نفس انسان جهت به دست‌آوردن فضیلت و ثواب بیشتر باشد.

(۲) تفکر در باره‌ی آخرت و صحنه‌های وحشتناک آن و تدبر در مورد آتش سوزان جهنم و گرفتاری‌های آن، بدون شک هرکسی این عمل را انجام دهد، خواب از چشمانش خواهد پرید و از خوف جهنم و گفتاری‌های روز محشر هراسان خواهد شد. طاووس/می‌گوید: بدون تردید یاد جهنم رباینده‌ی خواب از چشم عابدان است».

(۳) هرکسی که دیدار و ملاقات خدا را دوست داشته باشد، خداوند هم دیدار و ملاقات او را دوست خواهد داشت و هرکسی دیدار خدا را نپسندد خداوند هم دیدار او را نمی‌پسندد، چرا که مؤمن می‌داند هرگاه در پیشگاه خداوند بایستد و مشغول تلاوت قرآن و ترتیل آیات شود، در حقیقت با خواندن هر حرفی با خدایش گفت و گو و مناجات و نیایش می‌کند. بنابراین، قیام در تاریکی‌های شب برای او پسندیده و لذتبخش خواهد بود، و از این گفت و گو و مناجات لذت می‌برد و آرامش و طمأنینه در قلبش ایجاد می‌شود، چرا که تنها ذکر خدا آرام‌بخش دل‌هاست.

(۴) لازم است از ارتکاب گناه در روز دوری جوید، زیرا نیکی به سوی نیکی فرا می‌خواند و بدی، بدی را فرا می‌خواند، و انجام اندی از خیر یا شر، منجر به بیشترشدن آن‌ها می‌شودا. ثوری می‌گوید: «مدت پنج ماه به سبب گناهی که مرتکب شده بودم از شب‌زنده‌داری محروم گشتم».

یک نفر به حسن بصری گفت: «ای ابوسعید، من با صحت و تندرستی کامل می‌خوابم و در ضمن دوست دارم که شب جهت قیام بیدار شوم و وسایل وضو را هم آماده می‌کنم، ولی بیدار نمی‌شوم، علت این امر چیست؟ فرمود: گناهانت تو را بسته‌اند».

(۵) در خوردن و آشامیدن زیاده‌روی نکند، چرا که زیاده‌روی در مصرف آن‌ها باعث کثرت خواب می‌شود و در نتیجه قیام و شب‌زنده‌داری بر او مشکل خواهد شد. از این جهت است که بعضی از بزرگان به مریدان خود چنین سفارش کرده‌اند که زیاد نخورید تا زیاد ننوشید و زیاد نخوابید، تا هنگام مرگ زیاد حسرت نخورید.

(۶) عدم انجام کارهای طاقت‌فرسا، زیرا این عمل خوب‌آور است.

(٧) عدم عشق‌ورزی به زرق و برق دنیوی، زیرا قلبی که به دنیا وابسته باشد، همیشه در فکر و اندیشه‌ی دنیاست، و از بهشت و نعمت‌های آن غافل می‌شود. چون انسانی که به دنیا دلبسته است، هرچند به نماز شب بپردازد، بازهم نمی‌تواند به نحو احسن و مطلوب تدبر کند، بلکه تنها به چیزی می‌اندیشد که قلبش را مشغول کرده است.

(۸) مواضبت بر خواب روزانه [قیلوله]، چرا که این خواب سنت است، و انسان را برای شب‌زنده‌داری یاری می‌کند [٩۴].

[٩۴] رسول اللهصمی‌فرماید: «قِيلُوا فَإِنَّ الشَّيَاطِين لَا تَقِيل»«قیلوله کنید، زیرا که شیطان قیلوله نمی‌کند». این حدیث را طبرانی در «الاوسط» و ابونعیم در «الطلب» از طریق انس روایت کرده‌اند، آلبانی نیز در سلسله‌ی الاحادیث الحصیحة، شماره ۱۶۴٧ و صحیح الجامع الصغیر، شماره ۴۴۳۱ آن را حسن دانسته است. (مترجم)