شب‌زنده‌داری و جلوگیری انسان از ارتکاب گناه

در زمانی زندگی می‌کنیم که فساد همه جا را دربر گرفته است، حتی آثارش در فضا پدیدار و گسترده شده است. البته این بلا هم از دستاوردهای خود بشر است. انتشار و کثرت فساد به مراتب بیشتر از حالت‌های عادی انسان را به معصیت و لجن می‌کشاند، چرا که هرگاه فساد فراگیر شود انسان را در محاصره‌ی گناهان قرار می‌دهد و او را وادار می‌کند که دنبال راه چاره و روزانه‌ای برای نجات خود از معاصی بگردد، تا بتواند او را در این موقعیت خطرناک کمک کند. رسول اکرمصاین مطلب را تبیین کرده است: «نماز شب و شب‌زنده‌داری بهترین کمک و یاور انسان برای ترک گناه است». لذا اگر انسان خواهان آزادی خود از قید گناهان است باید به مدرسه‌ی انسان‌سازِ شب پناه برد و جهت پاکی و صیقل خویش دمی در خلوت، با یار همدم و هم مجلس شود. ابوهریرهساز آن حضرتصروایت می‌کند: «در محضر ایشان از کسی چنین یاد شد که در شب به نماز می‌پردازد، ولی در روز دست به سرقت و دزدی می‌زند، در پاسخ فرمود: به زودی این عمل خوب او را از آنچه مرتکب می‌شود بازخواهد داشت» [٧۴]. واین هم تفسیر این آیه است که خداوند در کلام ملکتوی خویش بیان می‌دارد: ﴿إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ تَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَٱلۡمُنكَرِ﴾[العنکبوت:۴۵] [٧۵].

واقعاً عبادت و شب‌زنده‌داری عملی شگفت‌آور است که انسان در دل شب و در خلوت به نمازخواندن و تلاوت مشغول می‌شود. خدایا! چگونه این نماز و ذکر و تلاوت و دعا صاحبش را از ارتکاب گناه و بدی باز می‌دارد و او را از آلودگی‌ها پیراسته و پاک می‌کند؟ پرواضح است، کسی که در تاریکی‌های شب از بستر خویش برمی‌خیزد و متوجه ذات باری تعالی می‌شود و خالصانه به پیشگاه آن ذات مقدس به دعا و نیایش می‌پردازد، خود نشان‌دهنده‌ی صداقت و اخلاص آن انسان است که در آن لحظه، به جز خداوند -که عالم الغیب است- کسی از این کار او، اطلاعی ندارد.

گذشته از این، استمرار و مداومت بر شب‌زنده‌داری حسن مراقبت را در انسان کم کم تقویت می‌کند. این امر نیز انسان را بر تفکر و اندیشه در مورد کم کاری‌هایش یاری می‌کند و او را به محاسبه‌ی نفس وامی‌دارد تا از خواب غفلت بیدار شود و خود را از آلودگی‌ها و موانعی که موجب ناخشنودی پروردگار می‌شود، نجات دهد، و چنان احساس و انگیزه‌ای در او به وجود می‌آورد که از ارتکاب گناه و معصیت دست می‌کشد و با خود می‌گوید: چگونه دزدی کنم، حال آنکه خدایی که با او خلوت می‌کنم از این کارم آگاه است، لذا از خداوند پوزش می‌خواهم و به سوی او بازمی‌گردم و از این پس هرگز دنبال عمل خلاف نمی‌روم، و بدین صورت با همه‌ی گناهان خداحافظی خواهد کرد.

[٧۴] به روایت احمد و بزار؛ مجمع الزوائد ۲ / ۲۵۸. [٧۵] «... مسلّماً نماز [انسان را] از گناهان بزرگ و از کارهای ناپسند [از نظر شرع] باز می‌دارد...».