تخفیف برای سالمندان، بیماران و خستگان

جناب رسول اکرمصبه تلاوت قرآن در شب و شب‌زنده‌داری بسیار تأکید می‌کرد و هیچگاه خودش این عمل پسندیده را ترک نمی‌کرد، و اگر بنابر عذری نمی‌توانست آن را انجام دهد، بعداً قضای آن را به جای می‌آورد، [۸۰]به طوری که تا آخر عمر این عمل پسندیده را ادامه داد. عایشهلمی‌گوید: «رَأَيْتُ النَّبِيَّ -صلى الله عليه وسلم- يَقْرَأُ فِي شَيْءٍ مِنْ صَلاَةِ اللَّيْلِ جَالِسًا، حَتَّى إِذَا كَبِرَ قَرَأَ جَالِسًا، فَإِذَا بَقِيَ عَلَيْهِ مِنَ السُّورَةِ ثَلاَثُونَ أَوْ أَرْبَعُونَ آيَةً قَامَ فَقَرَأَهُنَّ ثُمَّ رَكَعَ» [۸۱]«آنحضرت را هیچ وقت ندیدم که مقداری از نماز شب را نشسته بخواند، مگر زمانی که به سن کهولت رسید. آن وقت نشسته می‌خواند، و چون سی یا چهل آیه باقی می‌ماند بلند می‌شد و آن‌ها را در حال ایستاده می‌خواند و بعد از آن رکوع می‌کرد».

همچنین در مورد نماز شب آن حضرتصاز حضرت عایشه سؤال شد، وی در پاسخ گفت: «هفت رکعت، نه رکعت و یازده رکعت، جز از دو رکعت سنت صبح، می‌خواند» [۸۲].

نیز می‌افزاید: «آن حضرتصدر حالی از دنیا رحمت نمود که نه رکعت نماز شب می‌گزارد». بنابراین، برای شخصِ خسته و پیر و بیمار جایز است که از تعداد رکعات نمازهای مستحب خود بکاهد؛ همچنین جایز است که نماز را نشسته بگزارد، و سپس بلند شود و قبل از رکوع هر مقدار از قرآن را که برایش میسر بود تلاوت کند. هرچند می‌تواند نمازش را در حال نشسته با رکوع و سجده بدون آنکه بایستد به اتمام برساند.

پدر و مادرم فدایت باید ای رحمة للعالمین! با وجود آنکه پیر و ناتوان بودید هنوز بر شب‌زنده‌داری مواظبت می‌کردید، اما ما با وجود آنکه هنوز در عنفوان جوانی و در اوج توانمندی هستیم، اگر برای سه رکعت بعد از عشا بلند شویم، بی‌نهایت احساس ضعف و سستی می‌کنیم و آن قدر سنگینی و کسالت از خود نشان می‌دهیم که نزدیک است مصداق آیه‌ی ذیل قرار گیریم که می‌فرماید: ﴿وَإِذَا قَامُوٓاْ إِلَى ٱلصَّلَوٰةِ قَامُواْ كُسَالَىٰ﴾[النساء: ۱۲۴] [۸۳].

پناه بر خدا! آری، این وضعیت برای انجام فرایض است که متأسفانه در بسیاری از حالات در ما وجود دارد، به خصوص نماز صبح که غالباً یا آن را در وقت خودش همراه با جماعت نمی‌خوانیم، اگر هم بخوانیم، خضوع و فروتنی در آن وجود ندارد. مانند خروسی که با عجله و شتاب با نوکش از زمین دانه می‌چیند، چون تمام شد، انگار بار بسیار بزرگ و سنگینی را از دوش خود برداشته‌ایم.

برای گریز از شب‌زنده‌داری بسیار از مردم عذرهای گوناگون عرضه می‌کنند، از جمله اینکه به سبب انجام پاره‌ی از کارها و یا به سبب اشتغال به امر تدریس و غیره... خسته‌اند. و لیستی عریض و طویل از کارهایشان را ارائه می‌کنند، اینان در حقیقت با خودشان روراست نیستند، و خودشان را گول می‌زنند، چرا که همان فرد را چند لحظه‌ی دیگر مشاهده می‌کنید که مشغول تماشای تلویزیون و یا سرگرم شوخی و سخنان بیهوده و غیبت و تهمت و انواع و اقسام منکرات دیگر... است و با این کارها تا پاسی از شب بیدار می‌ماند، بدون آنکه احساس خستگی کند. چون صبحت از نماز می‌شود به بهانه‌تراشی می‌پردازد و هنگام خواب یک رکعت می‌گزارد و سپس به سراغ رختخواب می‌رود، اگر تلویزیون فیلم خوب و دیدنی داشته باشد در آن صورت نماز را پیش از آن به جای می‌آورد، تا فکرش را مشغول نکند و بتواند فلم را خوب تماشا کند و از آن لذت ببرد. مسلمانان! شما را به خدا سوگند می‌دهم مواظب اوقات و لحظه‌هایی عمرتان باشید و برای انجام کارهای خیر، امروز و فردا نکنید و آن‌ها را هدر ندهید و بدانید که شیطان همواره در صدد گمراه و منحرف‌کردن شماست و اگر به وسوسه‌های آن گوش فرا دهید، شما را مسخره و استهزا می‌گیرد. این سستی و تنبلی به فضل و لطف الهی زایل خواهد شد، به شرطی که به نماز روی آوریم و به پیشگاه پروردگار بایستیم و آیات الهی را با تفکر و تدبر زمزمه کنیم، آن وقت است که باران رحمت الهی به سوی ما سرازیر می‌شود، و در درون احساس قرب و نزدیکی با خدا ایجاد می‌گردد، و غرق در عالم معنوی و روحانی خواهیم شد، و شب‌زنده‌داری برای ما بسیار محبوب و لذتبخش خواهد شد.

مسلمانان! باید غبار خواب و کسالت را از وجودتان بزدایید و از رسول اللهصکه حقاً بهترین اسوه و الگوی مؤمنان است، پیروی کنید و از هیچ چیزی نهراسید که -ان شاء الله- سستی و تنبلی با اقدام به شب‌زنده‌داری و دعا و نیایش در شب، از بین خواهد رفت و در عوض تندرستی و شادابی نصیب شما خواهد شد. ای کاش فکر می‌کردیم که چه چیزی سبب شده بود که رسول اللهصبا وجود کهولت سن و بیماری، بازهم شب‌زنده‌داری کند. بی شک در آن راز بسیار بزرگی نهفته است که عبارت است از قرب و نزدیکی با پروردگار و انس‌گرفتن با محبوب و معبود خویش. آن لحظات خوشترین و سعادت‌آورترین لحظاتِ انسان است و این همان سرّی است که عمر بن الخطابسآن را دریافته بود، چنان‌که می‌فرماید: «سه چیز هستند که بدون آن‌ها ماندن در این دنیا را هرگز نمی‌پسندیدم؛ یکی از آن‌ها شکافتن دل شب و دست و پنجه نرم‌کردن با تاریکی‌های آن است». لذا سعادتمند کسی است که از این موهبت الهی و از این لذت، محروم نماند و از آن غفلت نورزد، منظور از این سخنان، ترویج سختگیری و فشار نیست، بلکه هدف این است که انسان وسوسه‌های شیطان را از خود دور کند و هراندازه که می‌تواند به شب زنده‌داری بپردازد. چنان‌که پیامبر اسلامصمی‌فرماید: «لِيُصَلِّ أَحَدُكُمْ نَشَاطَهُ، فَإِذَا فَتَرَ فَلْيَقْعُدْ» [۸۴]«هرکدام از شما تا وقتی که نشاط دارد نماز بگزارد، و چون احساس ضعف و خستگی کرد از نمازگزاردن دست بکشد و استراحت کند».

همچنین از طریق بعضی از روایات ثابت شده است که آن حضرت هنگام بیماری یک شب و یا دو شب قیام اللیل نفرموده [۸۵]. (والله أعلم)

[۸۰] در بحث آینده این مطلب را بیان خواهیم کرد. [۸۱] به روایت بخاری، الفتح، ۶ / ۴۰ ح ۱۱۴۸. [۸۲] به روایت بخاری، ۶ / ۳۵ ح ۱۱۳٩. [۸۳] «... منافقان، هنگامی که برای نماز برخیزند، سست و بی‌حال به نماز می‌ایستند..». [۸۴] به روایت بخاری، ۶ / ۴۳ ح ۱۱۵۰. [۸۵] به روایت بخاری، باب ترک القیام للمریض، ۶ / ٩ ح ۱۱۲۴. نیز باب مایکره من التشدد فی العبادة.