تأثیر نماز تهجد و شب‌زنده‌داری در صحت و سلامتی

ابوهریرهساز پیامبر اکرمصروایت می‌کند: «وقتی که می‌خوابید، شیطان بالای سر شما می‌ایستد و برآن سه گره می‌زند و هر گرهی که می‌زند چنین می‌گوید: بخواب که شب دراز است. اگر شخص بیدار شود و به یاد و ذکر خدا مشغول شود، آن گره باز خواهد شد و اگر وضو بگیرد و به نمازخواندن مشغول شود، بقیه‌ی گره‌ها نیز باز خواهد شد. در نتیجه با حالتی شاد و سرحال شب را به صبح می‌رساند و اگر به سخن شیطان گوش فرا دهد و بخوابد با سستی و کسالت مواجه خواهد شد» [٧۶]. برخی از اندیشمندان اسلامی این حدیث را بر فضیلت نماز فرض حمل کرده‌اند، ولی اکثریت آن را بر قیام و نماز شب اطلاق کرده‌اند. در حدیث دیگر آمده است: «عَلَيْكُمْ بِقِيَامِ اللَّيْلِ فَإِنَّهُ دَأْبُ الصَّالِحِينَ قَبْلَكُمْ وَمَطْرَدَةٌ لِلدَّاءِ عَنِ الْجَسَدِ» [٧٧]«نماز شب را بر خود لازم گیرید، زیرا نماز شب شیوه‌ی نیکان پیش از شما است، و نیز بیماری را از جسم‌تان می‌زداید».

در این حدیث دو نکته‌ی مهم نهفته است. نخست اینکه شب‌زنده‌داری بیشتر می‌تواند حسن رابطه با خدا را بیفزاید و حیات معنوی را تقویت کند. نکته‌ی دیگری که در آن نهفته است، اینکه در روح و روان نشاط و شادابی می‌آفریند، به طوری که هرگاه به انجام کاری اقدام کند آن را با نشاط و شادابی، خوب و محکم انجام خواهد داد. ولی کسانی که به قیام و شب‌زنده‌داری توجه نمی‌کنند، بدون شک در انجام کارهای‌شان کسل و سست هستند و هرگز نمی‌توانند کارهای‌شان را با جدیت و استحکام انجام دهند. این نکته نیز به تجربه ثابت شده است، اگر باور ندارید امتحان کنید تا تأثیر آن را عملاً و عیناً ببینید. من خودم شخصاً آن را تجربه کرده‌ام، شاید کسانی به تجربه‌ی من قانع نشوند، و بگویند: کسی که شب‌زنده‌داری می‌کند بدون تردید در آن روز بیشتر خسته و بی‌حال و در انجام کارهایش ناتوان خواهد بود. در پاسخ می‌گویم، این سخن از من نیست، بلکه سخن جناب رسول اکرمصاست؛ کسی که کلام وی هرگز بیهوده نبوده و نیست، چرا که ﴿وَمَا يَنطِقُ عَنِ ٱلۡهَوَىٰٓ ٣ إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡيٞ يُوحَىٰ ٤﴾[النجم: ۳ - ۴] [٧۸]کلام آن حضرت از وحی نشأت گرفته است و هرگز از هوای نفس سخن نمی‌گوید. آفریدگار انسان خداوند است، و آن ذات مقدس بهتر می‌داند که چه چیزی به صلاح انسان است، همچنین جناب رسول اکرمصکم می‌خوابید و در عوض بیشتر فعالیت می‌کرد و همواره تندرست و سر حال و نیرومند بود. چنان‌که علیسمی‌فرماید: «إِذَا أحمَرَّ الوَطِيسُ إحْتَمَيْنَا بِرَسُول اللّهِص» [٧٩]«هرگاه آتش جنگ به اوج خود می‌رسید، ما به رسول الله پناه می‌بردیم». آن هم در دشوارترین موقعیت و در قلب معرکه. صحت این کلام زمانی روشن خواهد شد که مروری بر زندگی پیشوایان دینی داشته باشیم. نزدیکترین نمونه در عصر ما، بنیانگذار بزرگترین جنبش اسلامی، حسن البنا/است. آنگونه که شاگردان او نقل می‌کنند در شبانه روز بیشتر از چهار ساعت نمی‌خوابید، با این حال شعله‌ای از جنبش و تحرک و نشاط بود.

همچنین پزشکان ثابت کرده‌اند که خواب اندک انسان را کفایت می‌کند، چرا که خواب زیاد، خواب بیشتری به دنبال خواهد داشت، و در انسان ایجاد کسالت و سستی خواهد کرد. و این امر از نظر علمی و عملی ثابت و تجربه شده است.

نکته‌ی دوم اینکه شب‌زنده‌داری بیماری را از تن انسان می‌زداید. این خود از اسباب پیشگیری است، زیرا پزشکان بر این باورند که خواب زیاد باعث سکته‌ی قلبی می‌شود. نظر برخی از پزشکان را در مورد اینکه انسان چند ساعت به خواب نیاز دارد، جویا شدم، در پاسخ گفتند: خواب مدت زمان مشخصی ندارد، هرگاه انسان احساس خستگی کرد، استراحت کند، چه بسا دو ساعت و یا چهار ساعت کافی باشد، مگر زمانی که خستگی ناشی از انجام کارهای سخت و طاقت‌فرسا و یا به دلیل بیماری باشد که در آن صورت تا زمانی که خستگی برطرف نشده و بیماری از جسم بیرون نرفته، استراحت و خواب زیاد اشکال ندارد.

[٧۶] این حدیث را صاحبان صحاح سته به جز ترمذی روایت کرده‌اند، جمع الفوائد، ۱ / ۳۱۲ – ۳۱۳. [٧٧] به روایت ابوامامه، حاکم نیز آن را به شر بخاری صحیح دانسته است. بیهقی و ذهبی هم آن را نقل کرده‌اند. الفیض ۴ / ۳۵۱ به نقل از حاشیه‌ی جمع الفوائد، ۳۱۱. [٧۸] «... از روی هوا و هوس سخن نمی‌گوید ۸ آن [چیزی که با خود آورده است و با شما در میان نهاده است] جز وحی ]و پیامی] نیست که [از سوی خدا بدو] وحی می‌شود». [٧٩] شرح السنة. ر.ک: قطوف من الشمائل المحمدیة (اثر ترمذی) ص ٧٧.