اذکار صبحگاه و شامگاه
خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱذۡكُرُواْ ٱللَّهَ ذِكۡرٗا كَثِيرٗا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكۡرَةٗ وَأَصِيلًا٤٢﴾[الأحزاب: ۴۱-۴۲].
«ای مؤمنان! خدا را بسیار یاد کنید و صبح و شام او را به پاکی بستایید».
و می‌فرماید: ﴿وَٱذۡكُر رَّبَّكَ فِي نَفۡسِكَ تَضَرُّعٗا وَخِيفَةٗ وَدُونَ ٱلۡجَهۡرِ مِنَ ٱلۡقَوۡلِ بِٱلۡغُدُوِّ وَٱلۡأٓصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ ٱلۡغَٰفِلِينَ٢٠٥﴾[الأعراف: ۲۰۵].
«پروردگارت را در دل خود، از روی تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن؛ و از غافلان مباش».
و می‌فرماید: ﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ بِٱلۡعَشِيِّ وَٱلۡإِبۡكَٰرِ﴾[غافر: ۵۵].
«پروردگارت را شامگاه و بامداد ستایش کن».
و می‌فرماید: ﴿وَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ قَبۡلَ طُلُوعِ ٱلشَّمۡسِ وَقَبۡلَ ٱلۡغُرُوبِ﴾[ق: ۳۹].
«پیش از طلوع آفتاب و پیش از غروب، پروردگارت را ستایش کن».
و می‌فرماید: ﴿وَلَا تَطۡرُدِ ٱلَّذِينَ يَدۡعُونَ رَبَّهُم بِٱلۡغَدَوٰةِ وَٱلۡعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجۡهَهُ﴾[الأنعام: ۵۲].
«خدا جویانی را که صبح و شام پروردگارشان را می‌خوانند، از خود مران».
و می‌فرماید: ﴿فَأَوۡحَىٰٓ إِلَيۡهِمۡ أَن سَبِّحُواْ بُكۡرَةٗ وَعَشِيّٗا﴾[مریم: ۱۱].
«آنگاه با اشاره به آنان گفت که صبحگاه و شامگاه خدا را بستایید».
و می‌فرماید: ﴿وَمِنَ ٱلَّيۡلِ فَسَبِّحۡهُ وَإِدۡبَٰرَ ٱلنُّجُومِ٤٩﴾[الطور: ۴۹].
«شبانگاه و هنگام پشت کردن ستارگان (بامداد) خدا را ستایش کن».
و می‌فرماید: ﴿فَسُبۡحَٰنَ ٱللَّهِ حِينَ تُمۡسُونَ وَحِينَ تُصۡبِحُونَ١٧﴾[الروم: ۱۷].
«منزه است خداوند هنگامی که شام و صبحتان (فرا می‌رسد)».
و می‌فرماید: ﴿وَأَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَ طَرَفَيِ ٱلنَّهَارِ وَزُلَفٗا مِّنَ ٱلَّيۡلِۚ إِنَّ ٱلۡحَسَنَٰتِ يُذۡهِبۡنَ ٱلسَّئَِّاتِ﴾[هود: ۱۱۴].
«دو طرف روز و اوایل شب نماز را برپا دار؛ چرا که حسنات، سیئات را از بین می‌برند».
۱۶- رسول الله صمی‌فرماید: «هر کس صبحگاه و شامگاه صد بار بگوید: «سُبحَانَ اللهِ وبِحَمْدِهِ» در روز قیامت هیچ کسی از او عملی بهتر نخواهد آورد. مگر کسی که مانند او و یا اضافه بر آن گفته باشد»[۱۷].
۱۷- رسول الله صشامگاهان چنین دعا می‌فرمودند:
«أَمْسَيناَ وَأَمْسَي المُلْكُ لِلّهِ وَالحَمْدُ لِلّهِ، لاَ إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ وَلَهُ الحَمْدُ وَهُوَ عَلى كُلِّ شََيٍء قَدِيرٌ، رَبِّ أَسْأَلُكَ خَيرَمَا فِي هَذِهِ الليّلَةِ وَخَيرَمَا بَعَدهَا وَأَعوذَ بِكَ مِنْ شَرِ مَا فِي هَذِهِ اللَّيلَةِ وشَرِمَا بَعْدَهَا، رَبِّ أَعوذُ بِكَ مِنَ الْكَسَلِ وسُوءِ الكِبَرِ، رَبِّ أَعوذُ بِكَ مِنْ عَذَابٍ فِي النَّارِ وَعَذَابٍ فِي القَبْرِ».
و چون صبح می‌شد همین دعا را با این جملات آغاز می‌فرمودند: «أصْبَحْنَا وأصْبَحَ المُلكُ لِلّهِ...».
«شب فرا رسید، پادشاهی از آن او و ستایش مخصوص اوست، معبودی (شایسته‌ی پرستش) غیر از او نیست، یگانه و بی‌همتاست، پادشاهی و ستایش از آن اوست، او بر هر کاری تواناست، پروردگارا! از تو خواستار خیر این شب و خیر فردای آن هستیم و از شر این شب و شر فردای آن، به تو پناه می‌برم، پروردگارا! از تنبلی و آفات پیری به تو پناه می‌برم، پروردگارا! از عذاب جهنم و عذاب قبر به تو پناه می‌برم».
۱۸- عبدالله بن خُبیب می‌گوید: شبی بسیار تاریک و بارانی در پی رسول الله صبرآمدیم تا با ما نماز گزارد، سرانجام ایشان را یافتیم، فرمودند: بخوان، من چیزی نگفتم، سپس فرمود: بخوان، باز هم چیزی نگفتم، سپس فرمودند: بخوان، گفتم: یا رسول الله! چه بخوانم؟ فرمودند: ﴿قُلۡ هُوَ ٱللَّهُ أَحَدٌ١﴾[الإخلاص: ۱]. و معوذتین ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلۡفَلَقِ١﴾[الفلق: ۱]. و ﴿قُلۡ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱلنَّاسِ١﴾[الناس: ۱]. را هر صبح و شام سه بار بخوان، از هر چیزی تو را کفایت خواهند نمود[۱۹].
۱۹- رسول الله صاصحابش را آموزش می‌دادند و می‌فرمودند: هرگاه صبح شد بگویید: «اللّهُمَّ بِكَ أَمْسَينَا وَبِكَ نَحْيَا وَبِكَ نَمُوتُ وإِلَيكَ النُّشُورُ».
«پروردگارا! صبح و شام به تو امید بسته‌ایم، زندگی و مرگ ما با تو و بازگشت ما به سوی توست».
هرگاه شب شد بگویید: «اللّهُمَّ بِكَ أَمْسَينَا وَبِكَ أَصْبَحْنَا وَبِكَ نَموُتُ وَإِليْكَ المَصيرُ»[۲۰].
«پروردگارا! شب و روز امید به تو داریم، زندگی و مرگ ما با تو و بازگشت ما به سوی توست».
۲۰- رسول الله صفرمودند: این دعا، سید الاستغفار است، «اللّهُمَّ أَنْتَ رَبَّي، لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ، خَلَقْتَني وَأَنَا عَبْدُكَ وَأَنَا عَلَي عَهْدِكَ وَوَعْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ، أَعوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ، أَبُوءُ لَكَ بِنَعْمَتِكَ عَلَيَّ وأَبُوءُ بِذَنْبي فَاغْفِرْلي، فَإِنَّهُ لاَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اَنْتَ».
«بار الها! تو پروردگار منی، غیر از تو معبودی (شایسته‌ی پرستش) نیست، تو مرا آفریدی و من بنده‌ی تو هستم، و تا توان دارم بر عهد و پیمان تو استوار خواهم ماند، از شر آنچه کرده‌ام به تو پناه می‌برم، به نعمت‌هایی که به من انعام کرده‌ای، معترفم و گناهانم را می‌پذیرم، پس مرا بیامرز؛ زیرا جز تو کسی، گناهان را نمی‌آمرزد».
هرکس سید الاستغفار را شبانگاه بخواند و در آن شب بمیرد، به بهشت می‌رود و هر کس آن را صبحگاه بخواند و در آن روز بمیرد، وارد بهشت می‌گردد»[۲۱].
۲۱- ابوبکر صدیق سمی‌گوید: رسول الله صفرمودند: صحبگاه و شامگاه چنین دعا کن: «اللَّهُمَّ عَالِمَ الغَيبِ وَالشَّهَادَةِ، فَاطِرَ السَّمَوَاتِ والأَرْضِ، رَبَّ كُلِّ شَيٍ وَمَلِيكِهِ، أَشْهَدُ أَنْ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ، أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرَّ نَفْسي وَشَرِّ الشِّيطَانِ وشِرْكِه».
این دعا را صبح و شام و هنگامی که به رختخواب می‌روی بخوان»[۲۲].
«پروردگارا! ای دانای پنهان و آشکار، ای آفریدگار آسمان و زمین، ای پروردگار و مالک همه چیز، گواهی می‌دهم که غیر از تو معبودی نیست، از شر نفس خویش و از شر شیطان و شرک وی، به تو پناه می‌برم».
۲۲- رسول الله صفرمودند: «هر بنده‌ای که روزانه صبحگاه و شامگاه سه بار بگوید: «بِسمِ اللَّهِ الَّذي لاَ يَضُرُّ مَعَ اسْمِهِ شَيءٌ في الأَرْضِ وَلاَ في السَّمَاءِ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» هیچ چیز به او زیان نمی‌رساند»[۲۳].
«به نام خدایی که به همراه نام او در زمین و آسمان، چیزی زیان نمی‌رساند و او شنوا و داناست».
۲۳- رسول الله صفرمودند: «هر کس شامگاه بگوید: «رَضِيتُ بِاللهِ رَبَّاً وَبِالإِسْلَامِ دِينَاً وَبِمُحَمَّدٍ نَبِيّاً» قطعاً خداوند او را خشنود می‌گرداند»[۲۴].
«خشنودم که الله رب من و اسلام دین من و محمد صپیامبر من، است».
۲۴- رسول الله صهیچگاه هنگام صبح و شام این دعا را ترک نمی‌فرمودند: «اللَّهُمَّ إِنَّي أَسْأَلُكَ العَافِيَةَ في الدُّنيَا وَالآخِرَةِ، اللَّهُمَّ أَسْأَلُكَ العَفْوَ وَالعَافِيَةَ في ديِني ودُنْيايَ وَأَهْلي وَمَالي، اللَّهُمَّ اسْتُر عَوْرَاتِي وآمِن رَوعَاتِي، اللَّهُمَّ احْفَظْنِي مِن بَين يَديَّ وَمِن خَلْفِي وَعَن يَميِني وَعَنْ شِمَالي ومِنْ فَوقي وأَعُوذُ بِعَظَمَتِكَ أَنْ أُغْتَالَ مِن تَحتي»[۲۷].
«خدایا! عافیت دنیا و آخرت را از تو می‌خواهم، خدایا! عفو و عافیت دین و دنیا و اهل و مالم را از تو خواستارم، خدایا! اسرارم را بپوش و آشفتگی‌هایم را سامان ده، خدایا! مرا از پیش رو و پشت سر و راست و چپ و بالای سرم حفاظت فرما، و از این که ناگهانی از زیر پایم (هدف قرار گیرم و) نابود شوم به تو پناه می‌برم».