دعاهای رکوع و سجده

۷۰- حذیفه سمی‌گوید: از رسول الله صشنیدم که هنگام رکوع تا سه بار می‌فرمودند: «سُبْحَانَ رَبِّيَ العَظِيم»، «پاک است پروردگار بزرگ و با عظمتم» و هنگام سجده سه بار می‌فرمودند: «سُبْحَانَ رَبِّيَ الأَعْلى»، «پاک است پروردگار بلند مرتبه و والایم»[۸۵].

۷۱- در حدیث علی سدرباره نماز رسول الله ص، آمده که: هرگاه به رکوع می‌رفتند، می‌گفتند: «اللّهُمّ لَكَ رَكَعْتُ وبِكَ آمَنْتُ ولَكَ أسْلَمْتُ خَشَعَ لَكَ سَمْعِي وبَصَرِي ومُخِّي وعَظْمِي وعَصَبِي»، «پروردگارا! برای تو رکوع کردم و به تو ایمان آوردم و تسلیم تو شدم، چشم و گوش و مغز و استخوان و عصب من همه، برای تو خاشع و فروتن هستند».

و هنگامی که از رکوع بلند می‌شد، می‌فرمود: «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ، رَبنَّاَ ولَكَ الْحَمْدُ مِلءَ السَّمواتِ ومِلءَ الأَرْضِ ومِلءَ مَا بَينَهُما ومِلءَ مَا شِئْتَ مِن شَيْءٍ بَعدُ».

«خداوند [دعای] ستایندگانش را بپذیرد، پروردگار ما ستایش شایسته‌ی توست، به اندازه پری آسمان‌ها و زمین و میان آن دو، و به اندازه‌ی پری هر چیز دیگری که تو بخواهی».

و هنگامی که به سجده می‌رفتند، می‌فرمودند: «اللُهُمّ لَكَ سَجَدتُّ وبِكَ آمَنْتُ ولَكَ أَسْلَمْتُ، سَجَدَ وَجْهِي لِلَّذِي خَلَقَهُ وصَوَّرَهُ وشَقَّ سَمْعُهُ وبَصَرَهُ، تَبَارَكَ اللهُ أَحْسَنُ الخَالِقيِنَ»[۸۶].

«پروردگارا! برای تو سجده کردم و به تو ایمان آوردم و تسلیم تو گشتم، چهره‌ام سجده کرد برای آن که آفریدش و آن را به تصویر کشید و گوش و چشمش را شکافت، چه مبارک است خداوند، بهترین آفریدگار».

۷۲- عائشه لمی‌گوید: رسول الله صدر رکوع و سجده بسیار می‌گفتند: «سُبْحَانَكَ اللَّهُمّ رَبنَّا وبِحَمدِكَ، اللّهُمّ اغْفِرلِي»، «خدایا تو پاکی، تو را می‌ستایم پروردگارا! ما را بیامرز» و به این گونه این حکم قرآن را تعمیل می‌فرمودند: ﴿فَسَبِّحۡ بِحَمۡدِ رَبِّكَ وَٱسۡتَغۡفِرۡهُۚ إِنَّهُۥ كَانَ تَوَّابَۢا٣﴾[النصر: ۳].[۸۷].

۷۳- رسول الله صهنگام رکوع و سجود می‌فرمودند: «سُبوُّحٌ قُدّوسٌ، رَبُّ المَلائِكَةِ والرُوحِ»[۸۸].

«او بسیار پاک و منزه است، و اوست، پروردگار فرشتگان و روح».

۷۴- رسول الله صفرمودند: «من از این که در رکوع و سجده قرآن بخوانم، نهی شده‌ام، در رکوع عظمت پرورگار را بیان کنید و در سجده تا می‌توانید، دعا کنید، شایسته است که دعایتان پذیرفته شود»[۸۹].

۷۵- عوف بن مالک سمی‌گویند: «شبی با رسول الله صبه نماز ایستادم، ایشان سوره‌ی بقره را تلاوت فرمودند، هرگاه به آیه‌ی رحمتی می‌رسیدند، توقف می‌فرمودند و از خداوند رحمت می‌طلبیدند و هرگاه به آیه‌ی عذابی می‌رسیدند، توقف می‌فرمودند، و از عذاب، به خداوند پناه می‌بردند، سپس به رکوع می‌رفتند و به اندازه‌ی قیام در حالت رکوع می‌ماندند و چنین می‌گفتند: «سُبْحَانَ ذِي الجَبَرُوتِ والمَلَكُوتِ والْكِبْرِيَاء والْعَظَمَةِ»، «پاک است خدا که صاحب قدرت، ملکوت و بزرگی و عظمت است»، سپس در سجده نیز چنین می‌فرمودند»[۹۰].

۷۶- هنگامی که رسول الله صاز رکوع بلند، می‌شدند، می‌گفتند: «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» و سپس در حال قیام می‌فرمودند: «رَبَّناَ وَ لَكَ الْحَمْدُ» ودر روایتی: «رَبَّناَ لَكَ الْحَمْدُ»[۹۱].

۷۷- رسول الله ص، هنگامی که از رکوع بلند می‌شدند، می‌فرمودند: «اللّهُمَّ رَبّناَ ولَكَ الْحَمْدُ، مِلءَ السَّمواتِ ومِلءَ الأَرْضِ ومِلءَ ما بَينَهما ومِلءَ ما شِئتَ مِن شَيءٍ بَعدُ، أَهْلَ الثَّنَاءِ والمَجْدِ، أَحَقُّ مَا قَال العَبْدُ وكُلُّنَا لَكَ عَبْدٌ، اللّهُمّ لاَ مَانِعَ لِمَا أَعْطَيتَ ولا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ وَلا يَنْفَعُ ذَاالْجَدِّ مِنكَ الْجَدُّ»[۹۲].

«خدایا! ای پروردگار ما! ستایش از آن توست، ستایشی به پری آسمان‌ها و زمین و فاصله‌ی میان آن دو و به پری هر چیز دیگری که تو بخواهی، ای سزاوار ستایش و شکوه، تو سزاوار و مصداق ستایش بندگانی و ما همه بنده‌ی تو ایم، هر چه تو عنایت کنی، کسی مانع آن نیست و هر چه را تو از کسی باز داری، عطا کننده‌ای، ندارد، و ثروت هیچ سرمایه داری، او را از تو نمی‌رهاند».

۷۸- رفاعه بن رافع می‌گوید: روزی پشت سر رسول الله صنماز می‌خواندیم، ایشان هنگامی که از رکوع بلند شدند، فرمودند: «سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَه» مردی از پشت سر می‌افزود: «رَبنَّا ولَكَ الْحَمْدُ حَمْدَاً كَثيِرَاً طَيِّبَاً مُباَرَكَاً فِيهِ» «پروردگارا! ستایش از آن توست، ستایشی بسیار، پاکیزه و مبارک» هنگامی که رسول الله صاز نماز فارغ شدند، فرمودند: گوینده کی بود؟ آن مرد گفت: من، فرمودند: سی و اندی فرشته را دیدم که هر کدامشان، می‌شتافتند که پیش از دیگران،آن را ثبت کنند»[۹۳].

۷۹- رسول الله صفرمودند: «نزدیک‌ترین حالت بنده به پروردگارش، هنگام سجده است، پس در سجده بسیار دعا کنید»[۹۴].

۸۰- رسول الله صدرسجده می‌فرمودند: «اللّهُمَّ اغْفِرْلِي ذَنبِي كُلَّهُ، دِقَّهُ وجُلَّه وأَوَّلَهُ وآخِرَه وعَلانِيَتَه وسِرَّهُ»[۹۵].

«پروردگارا! همه‌ی گناهان ریز و درشت، اولین و آخرین و آشکار و نهانم را، بیامرز».

۸۱- عایشه لمی‌گوید: شبی رسول الله صرا در رختخواب نیافتم، در تاریکی شب اطرافم را پاییدم، دستم به پای ایشان که در سجده بودند، اصابت کرد، ایشان در سجده می‌فرمودند: «اللّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِرِضَاكَ مِنْ سَخَطِكَ و ِبمُعَافَاتكَ مِنْ عُقوُبَتِكَ وأَعُوذُ بِكَ مِنْكَ لا أُحْصِي ثَناءً عَليكَ، أَنْتَ كَما أثْنيَتَ عَلى نَفْسِكَ»[۹۶].

«خدایا! از خشم تو به خشنودیت و از مجازات تو به عافیتت پناهنده می‌شوم، من از عهده‌ی ستایش تو بر نمی‌آیم، تو همان گونه‌ای که خویش را ستوده‌ای».

۸۲- رسول الله صمیان دو سجده می‌فرمودند: «اللّهُمّ اغْفِرْلِي وارْحَمْنِي واهْدِنيِ واجْبُرْنِي وعَافِنِي وارْزُقْنِي»[۹۷].

«پروردگارا! مرا بیامرز و بر من رحم کن و هدایتم فرما و حالتم را سامان بخش و عافیت و روزی عنایتم کن».

۸۳- رسول الله صمیان دو سجده می‌فرمودند: «اللّهُمّ اغْفِرِليِ، رَبِّ اغْفِرلِي»، «خدایا! مرا بیامرز، ای پروردگار من، مرا بیامرز»[۹۸].

۸۴- رسول الله صفرمودند: «هرگاه تشهد دوم را خواندید، از چهار چیز به خداوند پناه ببرید: عذاب جهنم، عذاب قبر، فتنه‌ی زندگی و مرگ و شر دجال»[۹۹].

۸۵- عایشه لمی‌گوید: رسول الله صدر نماز چنین دعا می‌کردند: «اللّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ المَسِيحِ الدَّجَّالِ وأَعُوُذ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ المَحْيَا والمَمَاتِ، اللّهُمَّ إنِّي أَعُوذُ َبِكَ مِنَ المَأثَمِ والمَغْرَمِ».

«پروردگارا! از عذاب قبر و فتنه‌ی مسیح، دجال و از فتنه‌ی زندگی و مرگ به تو پناه می‌برم، خدایا! من از گناه و چنان بدهکاری که از پرداختن آن عاجز بمانم به تو پناه می‌برم».

شخصی گفت: یا رسول الله! چرا این همه از «وام» پناه می‌بری؟ فرمودند: «هرگاه شخص مدیون باشد، دروغ می‌گوید و وعده می‌دهد اما خلف وعده می‌کند»[۱۰۰].

۸۶- عبدالله بن عمر بمی‌گوید: ابوبکر صدیق ساز رسول الله صتقاضا نمود که او را دعایی بیاموزد که در نماز بخواند، فرمودند: بگو: «اللّهُمّ إنِّي ظَلمْتُ نَفْسِي ظُلمَاً كَثيِراً ولاَ يْغفِرُ الذُّنُوَب إِلاّ أَنْتَ، فَاغْفِرلِي مَغْفِرِةً مِنْ عِنْدِكَ وارْحَمْنِي إِنَّكَ أنْتَ الْغَفُورُ الرّحِيم»[۱۰۱].

«پروردگارا! من بر خویشتن بسیار ستم نموده‌ام، و فقط تو گناهان را می‌آمرزی، پس مرا مورد آمرزش خود قرار ده و بر من رحم کن، همانا تو بخشاینده و مهربانی».

۸۷- رسول الله صمیان تشهد و سلام، آخر سری می‌فرمودند: «اللّهُمَّ اغْفِرليِ مَا قَدّمْتُ ومَا أخَّرْتُ ومَا أسْرَرْتُ ومَا أعْلَنْتُ ومَا أسْرَفْتُ ومَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ منِّي، أَنْتَ الْمُقَدِّمُ وأنْتَ المُؤخِّرُ، لا إِلهَ إِلا أَنْتَ»[۱۰۲].

«خدایا! گناهان گذشته‌ی دور و نزدیک، آشکار و نهان و زیاده روی مرا و آنچه خود به آن آگاه‌تری، بیامرز، تو پیش گرداننده و به پس اندازنده‌ای، غیر از تو معبودی نیست».

۸۸- رسول الله صبه مردی فرمودند: «در نماز چه می‌گویی؟» گفت: تشهد می‌خوانم و سپس می‌گویم: «اللّهُمّ إِنّي أَسْألُكَ الْجَنَّةَ وأَعُوذُ بِكَ مِنَ النَّارِ»، «پروردگارا! از تو بهشت را می‌خواهم و از جهنم به تو پناه می‌برم».

۸۹- عمار بن یاسر سروزی نمازی سبک خواند، یکی گفت: ای عمار! نمازت را مختصر کردی؟! فرمود: اشکالی ندارد؛ دعایی که از رسول الله صآموخته‌ام، در نماز خواندم، وقتی که وی از مجلس برخاست، یکی از اهل مجلس در پی او رفت، و پرسید، آن دعا چیست؟ فرمود: «اللّهُمَّ بِعِلمِكَ الْغََيبَ وقُدرَتِكَ عَلى الْخَلقِ، أَحْيني مَا عَلمْتَ الحَيَاةَ خَيرَاً لِي وتَوفَّنِي إِذَا عَلِمتَ الوَفَاةَ خَيرَاً لِي، اللّهُمَّ إِنّي أسْألُكَ خَشْيَتَكَ في الغَيبِ والشَّهَادَةِ وأسْألُكَ كَلِمَةَ الحَقّ فِي الرِضَا والغَضَبِ وأسْألُكُ الْقَصْد في الفَقْرِ والغِنى وأسْألُكَ نَعِيمَاً لا يَنفَد وأسْألُكَ قُرَّةَ عَينٍ لا تَنْقَطِعْ وأسْألُكُ الرِّضَى بَعد القَضَاء وأسْألُكَ بَردَ العَيشِ بَعد المَوتِ وأسْألُكَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلى وَجْهِكَ والشَّوقَ إِلى لِقَائِكَ فِي غَيرِ ضَرّاءَ مُضِرَّةٍ ولا فِتْنَةٍ مُضِلّةٍ، اللّهُمّ زَيِّنَّا بِزِينَةِ اِلإيِمانِ واجْعَلنَا هُدَاةً مُهتدَيِنَ»[۱۰۵].

«خدایا! به علم غیبی که می‌دانی و قدرتی که بر مخلوقات داری، تا هنگامی که زنده بودن مرا صلاح می‌دانی، مرا زنده بدار و هرگاه مرگ را به صلاح من دانستی، مرا بمیران، از تو می‌خواهم که بیم خود را در تنهایی و جمع نصیب من بگردانی و این که هنگام خشنودی و خشم سخن حق بگویم، و از تو می‌خواهم که در توانگری و فقر میانه رو باشم و از تو نعمتی همیشگی و شادمانی دایمی می‌خواهم، و این که به قضای تو راضی باشم، و پس از مرگ زندگانی خوشی به من عطا کن، و از تو می‌خواهم که لذت نگریستن به روی خود را نصیبم کنی و مرا مشتاق دیدارت بگردانی، بی‌آن که گرفتار مصیبتی زیانبار و یا فتنه‌ای گمراه کننده گردم، خدایا! ما را با زیور ایمان بیارا و ما را هدایتگرانی راه یافته بگردان».

۹۰- هنگامی که نماز رسول الله صتمام می‌شد، سه بار استغفار می‌نمودند و سپس می‌فرمودند: «اللّهُمَّ أنْتَ السَّلامُ ومِنْكَ السَّلامُ تَبارَكتَ يا ذَاالجَلالِ والإِكْرام»[۱۰۶].

«خدایا! سلام تویی و سلامتی از جانب توست، خجسته‌ای، ای شکوهمند گرامی».

۹۱- هنگامی که رسول الله صاز نماز فارغ می‌شدند، می‌فرمودند: «لا إِلهَ إِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ ولَهُ الْحَمْدُ، وهُوَ عَلى كُلِ شَيءٍ قَدِيرٌ، اللّهُمَّ لا مَانِعَ لِمَا أَعطَيتَ ولا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ ولا يَنْفَعُ ذَاالْجَدِّ منِكَ الجَدُّ»[۱۰۷].

«غیر از خدای یگانه و بی‌همتا معبودی نیست، پادشاهی و ستایش، از آن اوست و او بر هر کاری تواناست، خدایا! چیزی را که تو عنایت کنی، باز دارنده‌ای ندارد، و چیزی را که تو از کسی دریغ بداری، دهنده‌ای ندارد، و سرمایه‌ی هیچ ثروتمندی، او را از عذاب تو نمی‌رهاند».

۹۲- عبدالله بن زبیر ب، پس از هر نماز بعد از سلام (به اقتدا از رسول الله ص) چنین دعا می‌کرد: «لا إِلهَ إِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ ولَهُ الْحَمْدُ، وهُوَ عَلى كُلِ شَيءٍ قَدِيرٌ، لا حَولَ ولا قُوَّةَ إِلاّ بِاللهِ، ولا قُوَّةَ إِلاّ بِاللهِ، لا إِلهَ إِلاّ اللهُ ولا نَعْبُدُ إِلاّ إِيَّاهُ، لَهُ اَلنِّعْمَةُ ولَهُ الفَضْلُ ولَهُ الثَّنَاءُ الحَسَنُ، لا إِلهَ إِلاّ اللهُ مُخْلِصِينَ لَهُ الدّيِنَ ولَو كَرِهَ الكَافِروُن»[۱۰۸].

«غیر از خدای یگانه و بی‌همتا معبودی نیست، پادشاهی و ستایش، از آن اوست و او بر هر کاری تواناست، کسی جز با توفیق او توان و نیرویی ندارد، غیر از او معبودی نیست فقط او را می‌پرستیم، نعمت و فضل از او و ستایش زیبا از آن اوست، غیر از او معبودی نیست، ما خالصانه او را می‌پرستیم گر چه کافران را خوش نیاید».

۹۳- ابوهریره سمی‌گوید: فقیران مهاجر نزد رسول الله صآمدند و اظهار نمودند که: ثروتمندان درجات بلند و نعمت‌های جاودانه را، از آن خود کردند؛ مانند ما نماز می‌خوانند و روزه می‌گیرند و اضافه بر آن با پس اندازی که دارند، حج و عمره بجا می‌آورند، جهاد می‌کنند و صدقه می‌دهند، رسول الله صفرمودند: «می‌خواهید به شما کاری نشان دهم که با آن به پیش تازان برسید و از بعدی‌ها سبقت بگیرید، و کسی از شما، برتر نباشد، مگر آن که همانند شما عمل کند؟ گفتند: آری، یا رسول الله! فرمودند: «پس از هر نمازی سی و سه بار «سبحان الله والحمد لله والله أكبر»، بگویید، ابو صالح می‌گوید: چنین بگویید: «سبحان الله، الحمدلله، الله أكبر»، تا این که هر یک ۳۳ بار تکرار شود.[۱۰۹]

۹۴- رسول الله صفرمودند: «هر کس پس از هر نماز ۳۳ بار تسبیح و ۳۳ بار تحمید و ۳۳ بار تکبیر [۳]و صدمین بار بگوید: «لا إِلهَ إِلاّ اللهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ المُلْكُ ولَهُ الْحَمْدُ، وهُوَ عَلى كُلِّ شَيءٍ قَدِيرٌ»، گناهانش ولو این که به اندازه‌ی کف دریا هم باشند، بخشوده خواهند شد»[۱۱۰].

۹۵- رسول الله صفرمودند: «هر مسلمانی که بر دو کار مواظبت کند، به بهشت می‌رود، آن دو کار بسیار ساده‌اند، اما انجام دهندگان آن، اندکند، (و آن این که) پس از هر نماز ده بار «سبحان الله» و ده بار «الَحَمْدُ لِلّهِ» و ده بار «الله أكبر» بگوید، مجموعاً (در پنج نماز) صدو پنجاه ذکر زبانی خواهد بود، البته در میزان اعمال، هزارو پانصد، هستند، و این که هنگامی که به رختخواب می‌رود ۳۴ بار «الله أكبر» و ۳۳ بار «الَحَمْدُ لِلّهِ» و ۳۳ بار «سبحان الله» بگوید که مجموعاً صد (بار ذکر زبانی)، البته در میزان اعمال، هزار خواهد بود.

راوی می‌گوید: دیدم که رسول الله صآن تسبیحات را با دست خویش می‌شمرد،

گفتند: یا رسول الله! چگونه با این که این دو کار ساده‌اند، عاملان آن‌ اندکند؟ فرمودند: هنگام خواب شیطان سراغ شما می‌آید و قبل از آن که این اذکار را بخوانید، شما را به خواب می‌برد، و پس از نماز سراغتان می‌آید و قبل از آن که این اذکار را بخوانید، کارهای دیگری را به خاطرتان می‌آورد.[۱۱۱].

۹۶- عقبه بن عامر سمی‌گوید: رسول الله صبه من امر فرمودند که پس از هر نماز معوذات را بخوانم»[۱۱۲].

۹۷- معاذ بن جبل سمی‌گوید: رسول الله صدست مرا گرفتند و فرمودند: ای معاذ والله من تو را دوست دارم، پس بعد از هیچ نمازی این دعا را ترک نکن: «اللّهُمَّ أعِنّي عَلى ذِكْرِكَ وشُكْرِكَ وحُسْنِ عِبَادَتِكَ»[۱۱۳].

«پروردگارا! مرا به یاد و سپاسگزاری از خود و عبادتی شایسته، توفیق ده».

[۳] مجموعاً نودو نه بار، با کیفیتی که در حدیث سابق بیان شد.