۲- مسلمان نیز انسانی است که ممکن است اشتباه کند
الله ﻷنیز گناه اشتباه‌کردن را از او برداشته بلکه اگر نیتش رسیدن به حق بوده به او پاداش می‌دهد.
و از ابن عباسسروایت شده که وقتی این آیه نازل شد:
﴿وَإِن تُبۡدُواْ مَا فِيٓ أَنفُسِكُمۡ أَوۡ تُخۡفُوهُ يُحَاسِبۡكُم بِهِ ٱللَّهُۖ﴾[البقرة: ۲۸۴].
«اگر آنچه را كه در دل دارید آشكار سازید یا پنهان دارید، خداوند شما را طبق آن محاسبه می‌كند».
در دل‌های اصحاب چیزی ایجاد شد که تا به حال مانند آن ایجاد نشده بود، پس رسول اللهصفرمود: بگویید: سمعنا و أطعنا و أسلمنا یعنی شنیدیم، اطاعت کردیم و تسلیم شدیم. ابن عباس می‌گوید: بعد از این، الله ایمان را در دل‌هایشان انداخت و این آیه را نازل نمود:
﴿لَا يُكَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا وُسۡعَهَاۚ لَهَا مَا كَسَبَتۡ وَعَلَيۡهَا مَا ٱكۡتَسَبَتۡۗ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِينَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَاۚ﴾[البقرة: ۲۸۶].
«خداوند به هیچ كس جز به اندازه توانائیش تكلیف نمی‌كند (و هیچ‌گاه بالاتر از میزان قدرت شخص از او وظائف و تكالیف نمی‌خواهد. انسان) هر كار (نیكی كه) انجام دهد برای خود انجام داده و هر كار (بدی كه) بكند به زیان خود كرده است. پروردگارا! اگر ما فراموش كردیم یا به خطا رفتیم، ما را (بدان) مگیر (و مورد مؤاخذه و پرس و جو قرار مده)».
الله فرمود: انجام دادم
﴿رَبَّنَا وَلَا تَحۡمِلۡ عَلَيۡنَآ إِصۡرٗا كَمَا حَمَلۡتَهُۥ عَلَى ٱلَّذِينَ مِن قَبۡلِنَاۚ﴾.
«پروردگارا! بار سنگین (تكالیف دشوار) را بر (دوش) ما مگذار آن چنان كه (به خاطر گناه و طغیان) بر (دوش) كسانی كه پیش از ما بودند گذاشتی».
فرمود: انجام دادم [۱۹].
و الله به ما آموخت تا از او بخواهیم که اگر فراموش یا اشتباه کردیم ما را مؤاخذه ننماید، سپس دعای ما را قبول نمود و گناه فراموشی و اشتباه را از ما برداشت.
بلکه رسول اللهصخبر داد کسی که برای رسیدن به حقیقت اجتهاد کند اگر اشتباه کرد یک اجر و اگر به حقیقت برسد دو اجر نصیبش می‌شود.
رسول اللهصمی‌فرماید:
«إِذَا حَكَمَ الحَاكِمُ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَصَابَ فَلَهُ أَجْرَانِ، وَإِذَا حَكَمَ فَاجْتَهَدَ ثُمَّ أَخْطَأَ فَلَهُ أَجْرٌ» [۲۰].
«هرگاه حاکم از روی اجتهاد حکم کرده و حکمش صحیح باشد دو پاداش به دست می‌آورد و هرگاه از روی اجتهاد حکم کرده و اشتباه کند یک پاداش نصیبش می‌شود».
شیخ الإسلام ابن تیمیه/می‌گوید:
«اما اهل تأویل محض که تأویلاتشان همراه با دلیل است: مجتهدینی هستند که اشتباه کرده و اشتباهاتشان قابل بخشش است و به خاطر حسن نیتی که در اجتهاد در راه حق و پیروی از آن داشته‌اند پاداش می‌گیرند همانگونه که رسول اللهصمی‌فرماید: إِذَا حَكَمَ الحَاكِمُ...» [۲۱].
پس هرکس که در شناخت حقیقت تلاش کرده و به نتیجه‌ی اشتباهی برسد إن شاء الله پاداش خود را از الله دریافت می‌کند و شایسته نیست که او را بیش از توانش مکلف کرده یا سرزنش کنیم، ولی بیان اشتباه و آگاه ساختنش مانعی ندارد.
[۱۹] صحیح مسلم (ح ۱۲۶). [۲۰] صحیح بخاری (ح ۷۳۵۲)، صحیح مسلم (ح ۱۷۱۶). [۲۱] الفتاوی (۲۷/۴۷۶).