دوری از فتنۀ کفر و تکفیر

معنی حکم در کتاب و سنت

۱. به معنی تصرف و خواستن و مالکیت می‌‌‌باشد.خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنِ ٱلۡحُكۡمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلۡقَيِّمُ﴾[يوسف: ۴۰] «حکم تنها از آن خداست و دستور داده است جز او را نپرستید و دین استوار و محکم تنها این است».

أ. ابن کثیر/گفته است: خداوند متعال خبر داده که حکم و تصرف و اراده و ملک همگی از آن خداوند متعال است و تمام بندگانش را دستور داده که جز او را عبادت نکنند. سپس می‌‌‌فرماید: ﴿ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلۡقَيِّمُ﴾یعنی آن چیزی که از توحید پروردگار و اخلاص در عمل شما را به آن دعوت می‌‌‌کنم همان دین مستقیمی است که خداوند به آن دستور داده و حجت را به وسیله‌‌‌ی آن تمام کرده است و دلیل و برهانی است که آن را دوست دارد و می‌‌‌پسندد. [۲۸]

ب. امام شوکانی در تفسیر آیه‌‌‌ی: ﴿إِنِ ٱلۡحُكۡمُ إِلَّا لِلَّهِ﴾می‌‌‌فرماید: یعنی در عبادت کردن حکم تنها از آن پروردگار است؛ چون اوست که شما را آفریده و این بت‌‌‌هایی را که بدون دلیل و برهان به عنوان معبود برای خویش مقرر داشته‌‌‌اید نیز مخلوق خداوند می‌‌‌باشند. [۲۹]

۲. به معنی حکم پیامبر جمی‌‌‌باشد. خداوند متعال می‌‌‌فرماید: ﴿لِتَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ بِمَآ أَرَىٰكَ ٱللَّهُ﴾[النساء: ۱۰۵] «تا بین مردم به آنچه خداوند به تو ارائه نموده، حکم کنی».ابن کثیر/در تفسیر این آیه می‌‌‌گوید: از عالمان علم اصول، تعدادی با استناد به این آیه می‌‌‌گویند که رسول الله جنیز می‌‌‌شود به اجتهاد خود حکم نماید و از ام سلمه از رسول الله جدر صحیحین ثابت است که: صدای افراد مخاصمی را جلو در حجره‌‌‌اش شنید لذا به سوی آن‌‌‌ها از منزل خارج شد و فرمود: «إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ وَإِنَّما أَقْضِي بنَحْوٍ مِمَّا أَسْمَعُ وَلَعَلَّ بَعْضَكُمْ أَنْ يَكُونَ أَلْحَنَ بِحُجَّتِهِ مِنْ بَعْضٍ فَأَقْضِيَ لَهُ فَمَنْ قَضَيْتُ لَهُ بِحَقِّ مُسْلِمٍ فَإِنَّمَا هِيَ قِطْعَةٌ مِنْ النَّارِ فَلْيَحْمِلْهَا أَوْ يَذَرْهَا» [۳۰]: «آگاه باشید که من تنها بشری هستم و آن‌‌‌گونه که می‌‌‌شنوم، قضاوت می‌‌‌کنم شاید یکی از شما در استدلال کردن و بحث نمودن از دیگری سخنورتر باشد و من هم به نفع او بر حسب ظاهر قضاوت کنم بنابراین اگر قضاوت به نفع او صورت گرفت و حق برادرش به او داده شد آن قطعه‌‌‌ای از آتش جهنم است آن را بگیرد یا رها نماید».

۳. به معنی حکم کردن اصحاب است. رسول الله جبه سعد بن معاذسگفت: «لَقَدْ حَكَمْتَ فِيهِمْ بِحُكْمِ اللَّهِ» [۳۱]: «در مورد آن‌‌‌ها به همان چیزی که حکم خداوند بود، فرمان دادی».

[۲۸] تفسیر ابن کثیر (ج: ۲، ص:۴۹۶) [۲۹] فتح القدیر (ج: ۳، ص: ۲۷) [۳۰] متفق علیه. [۳۱] شیخین آن را روایت کرده‌‌‌اند.