دوری از فتنۀ کفر و تکفیر

کفر، ظلم و فسق

قبلاً گفتیم که کفر، ظلم و فسق همگی بر معصیت که در مرتبه‌‌‌ی پایین‌تر از کفرند، اطلاق می‌‌‌شوند و همچنین بر کفری که باعث خارج شدن از دین است نیز بکار می‌‌‌روند. از جمله مواردی که در آن کفر به معنی معصیت است، فرموده‌‌‌ی رسول الله جمی‌‌‌باشد آن هنگام که زنی از ایشان می‌‌‌پرسد: سبب این‌‌‌که اکثر اهل عذاب زنانند، چیست؟ در جواب می‌گوید: «ان ذلك واقع بسبب كفرهن» [۴۴]: «این کار به سبب کفر آن‌‌‌ها روی می‌دهد».پس در تفسیر آن می‌‌‌فرمایند: علتش این است که آن‌‌‌ها نسبت به شوهران‌‌‌شان کفران نعمت می‌‌‌کنند.

از جمله مواردی که در آن کفر به معنی خارج شدن از دین می‌‌‌باشد، فرموده‌‌‌ی خداوند در سوره‌‌‌ی کافرون می‌‌‌باشد: ﴿قُلۡ يَٰٓأَيُّهَا ٱلۡكَٰفِرُونَ١ لَآ أَعۡبُدُ مَا تَعۡبُدُونَ٢﴾[الكافرون: ۱-۲] «بگو ای کافران آنچه را که شما می‌پرستید، عبادت نمی‌‌‌کنم».و همچنین موردی که ظلم به معنی کفر بکار رفته در آیه‌‌‌ی ۱۰۶ سوره یونس می‌‌‌باشد؛ چنان‌‌‌که می‌‌‌فرماید: ﴿وَلَا تَدۡعُ مِن دُونِ ٱللَّهِ مَا لَا يَنفَعُكَ وَلَا يَضُرُّكَۖ فَإِن فَعَلۡتَ فَإِنَّكَ إِذٗا مِّنَ ٱلظَّٰلِمِينَ١٠٦﴾[يونس: ۱۰۶] «از غیر الله تعالی که قادر به نفع و ضرر نیست درخواست مکن که در صورت اقدام به آن از جمله‌‌‌ی ظالمان خواهی شد».و همچنین می‌‌‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلشِّرۡكَ لَظُلۡمٌ عَظِيمٞ١٣﴾[لقمان: ۱۳] «براستی که شرک ظلم عظیمی است».و باز موردی که در آن ظلم به معنی معصیت است فرموده‌‌‌ی خداوند متعال است که می‌‌‌فرماید: ﴿فَمِنۡهُمۡ ظَالِمٞ لِّنَفۡسِهِۦ وَمِنۡهُم مُّقۡتَصِدٞ﴾[فاطر:۳۲] «بعضی از آن‌‌‌ها کسانی هستند که به خود ظلم کرده‌‌‌اند و بعضی میانه‌‌‌روند». و موردی هم که در آن فسق به معنی کفر است، این آیه است که خداوند متعال می‌‌‌فرماید: ﴿وَأَمَّا ٱلَّذِينَ فَسَقُواْ فَمَأۡوَىٰهُمُ ٱلنَّارُۖ كُلَّمَآ أَرَادُوٓاْ أَن يَخۡرُجُواْ مِنۡهَآ أُعِيدُواْ فِيهَا﴾[السجدة: ۲۰] «کسانی که فاسق شدند جایگاه‌‌‌شان آتش است؛ هرگاه بخواهند از آن خارج شوند آن‌‌‌ها را به همان‌‌‌جا برمی‌‌‌گردانند».و بعضی وقت‌‌‌ها نیز فسق به معنی معصیت است چنان‌‌‌که خداوند متعال در مورد کسانی که به عایشه‌‌‌ی صدیقهلتهمت زدند، می‌‌‌فرماید: ﴿وَلَا تَقۡبَلُواْ لَهُمۡ شَهَٰدَةً أَبَدٗاۚ وَأُوْلَٰٓئِكَ هُمُ ٱلۡفَٰسِقُونَ٤﴾[النور: ۴] «دیگر از آن‌‌‌ها شهادت را نپذیرید چون آن‌‌‌ها فاسق شده‌‌‌اند».و از جمله موارد ظاهر و آشکار این است که قذف و بهتان باعث خارج شدن از دین نمی‌شود و فرموده خداوند متعال ما را بر آن راهنمایی می‌‌‌کند چنان‌‌‌که می‌‌‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ جَآءُو بِٱلۡإِفۡكِ عُصۡبَةٞ مِّنكُمۡۚ﴾[النور: ۱۱] «کسانی که این بهتان را نسبت دادند، جماعتی از شما بودند».از جمله مواردی که در آن فسق به معنی معصیت است، فرموده‌‌‌ی خداوند متعال در مورد ولید بن عقبه می‌‌‌باشد که می‌‌‌فرماید: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِن جَآءَكُمۡ فَاسِقُۢ بِنَبَإٖ فَتَبَيَّنُوٓاْ﴾[الحجرات: ۶] «ای کسانی که ایمان آورده‌‌‌اید اگر فاسقی خبری برای‌‌‌تان آورد در مورد آن تحقیق کنید».و چنان‌‌‌که گذشت، اعتبار به عموم لفظ است خصوصیت موضوع آیه در مورد نفری، باعث تخصیص نمی‌‌‌گردد پس هرکس از حکم کردن به آنچه شریعت خداوند است به قصد معارضه و مخالفت امتناع نماید و از ملتزم شدن به آن خودداری کند، کافر، ظالم و فاسق است و همگی معنی خارج شدن از دین می‌‌‌باشد ولی اگر خودداری کردنش به خاطر هوی و آرزو باشد و به قبح و زشتی آن هم معتقد باشد، کفر، ظلم و فسق چنین فردی باعث خروج از دین نمی‌‌‌گردد مگر این‌‌‌که آنچه باعث امتناع از حکم شده، در صحت ایمان شرط باشد؛ مانند این‌‌‌که از اعتقادی امتناع کند که لازم است به آن معتقد باشد و این مسائل در آیات مورد بحث چنان‌‌‌که ذکر شد، آشکار است. و الله اعلم. [۴۵]

[۴۴] این روایت را بخاری و مسلم و بسیاری از اصحاب سنن روایت کرده‌‌‌اند اما لفظ روایت این است: «بکفرهن» و «ان ذلک واقع بسبب» اضافی است هرچند که همان معنا را می‌‌‌رساند. (مصحح) [۴۵] اضواء البیان، شنقیطی.