خانه عنکبوت

«معجزه‌های علمی [۱۵]از خانه عنکبوت»

بحثی [۱۶]را خواندم از دانشمند حشره‌شناس و نگهداری از گیاهان در دانشکده زراعت دانشگاه عین الشمس، دکتر البمبی. این بحث شیوۀ زندگی عنکبوت، کیفیت ساخت خانه و روش صید طعمه‌اش را به میان می‌کشد. و سپس به بحث اعجاز قرآن و یافته‌های علمی ثابت شده در محدودۀ این آیات می‌پردازد.

دکتر بحث خود را با این آیه شروع می‌کند: ﴿كَمَثَلِ ٱلۡعَنكَبُوتِ ٱتَّخَذَتۡ بَيۡتٗاۖ﴾. او می‌گوید: خداوند – تبارک وتعالی – (در این آیه) کلمه اتخذت را آورده است.

این فعل مؤنث است و تاءتانیت به آن متصل شده تا بر مؤنث دلالت کند در حالی که کلمه عنکبوت مذکر است.

آنچه در وهله اول به ذهن می‌رسد - پناه بر خدا – یک خطای لغوی در آیه است. دکتر می‌گوید اگر خطای لغوی درست باشد [۱٧]پس خطا علمی است در صورتی که این خطا غیر ممکن است از آفریدگار عنکبوت و خالق تمام جهان هستی صورت بگیرد.

اما در خلال دروس متفاوت علم حشرات و بحث دربارۀ طبیعت عنکبوت حقائق زیر برای ما روشن گردید.

حقیقت اول: اینکه عنکبوت‌های مذکر نمی‌توانند خانه بسازند بلکه تنها عنکبوت مؤنث بوسیله نخ بافته شده‌ای که در انتهای شکم او قرار دارد اقدام به ساختن خانه می‌کند و این نخ در عنکبوت مذکر وجود ندارد.

حقیقت دوم: عنکبوت مؤنث اقدام به ساختن خانه نمی‌کند تا وقتی که بالغ می‌شود و آماده ازدواج می‌گردد، در این حال ساختن خانه عامل مهمی در جذب عنکبوت مذکر است که طبیعتاً قادر به ساختن خانه نمی‌باشد.

حقیقت سوم: عنکبوت مؤنث با تارهای بافته شده که با مهندسی خاص و بطور فنی آنها را به داخل هم می‌برد، خانه خود را می‌سازد، به نوعی که نسبت به هر تحرک خارجی فوق‌العاده حساس است. و با ماده لزج و چسبناکی آغشته شده است. که هر حشره‌ای به محض اینکه بر آن مرور کند یا نزدیک شود فوراً به آن می‌چسبد و این تارها حشره را به بند می‌کشند تا اینکه عنکبوت ماده برسد و صید را دریافت کند.

حقیقت چهارم: بعد از اینکه ازدواج به پایان رسید و عنکبوت نر ماده را باردار کرد، عنکبوت ماده به مکان دور و مطمئنی می‌رود تا تخم‌هایش را بگذارد.

در این هنگام که مذکر در خانه‌اش احساس امنیت می‌کند ناگهان عنکبوت ماده بر او حمله می‌برد و او را می‌خورد. این امر باید صورت بگیرد زیرا تارهای بدن عنکبوت نر در عملیات رسیدن تخم‌ها بسیار مهم هستند [۱۸].

با این حقایقی که دانشمند از بحث خود در آورده چند مورد برای ما روشن شدند.

۱- خانه عنکبوت بطور مطلق از نظر ساخت و نازکی تارها از سست‌ترین خانه‌ها است، تارهایی که نه در گرما و نه در سرما حافظ نیستند، و در برابر دشمن مدافع به حساب نمی‌آیند همانطور که مفسران و متخصصین گفته‌اند.

۲- علی‌رغم اینکه خانه عنکبوت بطور مطلق سست‌ترین خانه است، اما برای هر حیوانی که بر آن مرور کند یا نزدیک آن شود دام یا تلۀ نصب شده به حساب می‌آید (و آنها را به دام می‌‌اندازد).

۳- سستی خانه عنکبوت تنها به حالت ظاهری و حسی ساخت آن بر نمی‌گردد، بلکه یک سستی معنوی هم دارد، از آنجا که عنکبوت نر آن را برای خود محل امن کاذبی می‌‌دانست، و درست به دلیل اینکه گمان برد محل امنی برای اوست، عاقبت قتل‌گاه او شد.

اگر بخواهیم متوجه وجه شبه کامل بین خانه عنکبوت و کسانی شویم که به غیر از خداوند اولیائی برای خودشان بر می‌گزینند، طائفه‌ای واضحتر، آشکارتر از کسانی نمی‌بینیم که بنده‌های مردگانند، کسانی که به غیر از خداوند برای خودشان اولیائی بر گزیده‌اند، از آنان طلب یاری می‌کنند، حیوان بر ایشان ذبح و یا نذر می‌کنند، و از آنان می‌طلبند.

در این باره سخن را در امور زیر بسط می‌دهیم:

۱- خطرناک بودن شرکی که در آن قرار گرفته‌اند. و اینکه سرّ عدم مغفرت خداوند برای مشرک است.

۲- عباداتی که نزد قبور برای غیر خدا انجام می‌دهند.

۳- ابطال شبهه‌هایی که آنها را دست آویز خود قرار داده‌اند.

۴- حصاری که شارع مطهر برای صیانت از توحید دور قبور قرار داده است.

۵- حکمت از زیارت قبور در شریعت اسلام.

۶- چه چیز آنها را دربارۀ قبور به انحراف کشانده است.

٧- سرانجام متلاشی می‌شود خانه عنکبوتی که بدان چنگ زده‌اند.

۸- بالأخره مطابقه وجه شبه بین آنها و بین خانه عنکبوت.

بعد از اجمال و اختصار به بسط و تفصیل آنها می‌پردازیم.

[۱۵] تعلیق: شیخ صالح الفوزان (خدا او را حفظ کند) میگوید : ای کاش به جای اعجاز علمی، اعجاز بحثی گفته میشد زیرا اعجاز قرآن از چند نظر زیر است؛ ۱) از نظر لغت و اسلوب ۲) از نظر احاطه علمی به آنچه در گذشته بوده و آنچه در آینده میآید ۳) از نظر احکام شرعی ۴) از نظر احکام بشری قابل بحث که خطا پذیر نیستند اما سه قسم اول به هیچ وجه در آنها خطا نفوذ نمیکند زیرا از طرف خداوند حکیم حمید نازل شدهاند. [۱۶] این بحث را روزنامه الاهرام قاهره در ماه رمضان مبارک با تحقیق مایسه عبدالرحمن تحت عنوان «یقین در عصر علم» بخش سوم منتشر کرد. [۱٧] علماء لغتشناس دربارۀ واژه عنکبوت اختلاف دارند برخی آن را مذکر و برخی دیگر آن را مؤنث میدانند. ابن منظور (در لسان العرب) میگوید : عنکب جنس عنکبوت است و میتواند هم مذکر و هم مونت بیاید. قرطبی (در کتاب تفسیرش) از فراء نقل میکند که (این واژه) مذکر است و به این قول اعراب استشهاد کرده است.
علی هطالهم منهم بیوت
کأن العنکبوت هو اتبناها
مراجعه شود به کتاب لسان العرب / ابن منظور / جلد ۱/۶۳۲، و تفسیر قرطبی ۱۳/۳۰۶. [۱۸] ترتیب ظاهری حقائق در اصل بحث مطرح نیست.