(۲) اتباع حضرت محمد ج
همچنان که خداوند متعال کلام خود را به زبان عربی به نام قرآن نازل فرمود و آن را در میان خود و بندگانش واسطه و رابطه قرار داد، ذات اقدس حضرت محمد ج، را برای تشریح، تفصیل و تفسیر عملی قرآن مجید مطلع انوار قرار داد.
بنابراین، برای استفادۀ صحیح و فهم درست قرآن مجید باید اعتماد، پیروی و گردن نهادن کامل بر آن ذات با برکت باشد و بدون آن تلاش در فهم قرآن کار عبث و بیهوده‌ای است. قرآن مجید ارتباط خود را با پیامبران بیان می‌دارد و این دلیل روشنی است که فهم درست قرآن وابسته به نبوت آن حضرت ج، است و چنگ زدن به آن که می‌فرماید:
﴿يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ وَيُزَكِّيهِمۡ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ﴾[الجمعة: ۲].
«آیاتش را بر آن‌ها می‌خواند و آن‌ها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد».
پس معلوم شد که تعلیم کتاب از فرایض نبوت است، چنانکه در جایی دیگر می‌فرماید:
﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلذِّكۡرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيۡهِمۡ وَلَعَلَّهُمۡ يَتَفَكَّرُونَ٤٤﴾[النحل: ۴۴].
«و ما این ذکر (قرآن) را بر تو نازل کردیم، تا آنچه را به سوی مردم نازل شده است برای آن‌ها روشن سازی، و شاید اندیشه کنند».
هدف اینکه خداوند تعالیم، شرح معانی توضیح مطالبش را بر عهده پیامبر ج، سپرده است. پس بدون یاری جستن از روشنی نور نبوت پیامبرج و فقط با بهره‌گیری از فکر و اندیشه شخصی استفاده از قرآن مجید به منزله گام نهادن در دریای ظلمات و تاریکی‌هاست و بنابر آن بود که چون شخصی به مطرف بن شخیر گفت: برای ما مطلبی غیر از قرآن بیان کن فرمود:
«والله ما نرید بالقرآن بدلاً ولکن نرید هو أعلم بالقرآن» [۲۲]، «سوگند به خداوند ما در پی کتابی دیگر غیر از قرآن مجید نیستیم. ولی ما در تلاش آن شخصی هستیم که او اعلم و از همه داناتر به قرآن مجید است (یعنی حضرت پیامبر گرامی ج)».
امام شاطبی/می‌فرماید: «سنت به منزلۀ شرح و تفسیر قرآن مجید است» [۲۳].
سنت پیامبر ج از انعامات خداوندی است که خداوند متعال آن را در قرآن مجید در ضمن احسانات ویژه و مخصوص برشمرده است، و می‌فرماید:
﴿لَقَدۡ مَنَّ ٱللَّهُ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِينَ إِذۡ بَعَثَ فِيهِمۡ رَسُولٗا مِّنۡ أَنفُسِهِمۡ يَتۡلُواْ عَلَيۡهِمۡ ءَايَٰتِهِۦ وَيُزَكِّيهِمۡ وَيُعَلِّمُهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ﴾[آل عمران: ۱۶۴].
«هنگامی که در میان آن‌ها، پیامبری از خودشان برانگیخت؛ که آیات او را بر آن‌ها بخواند، و آن‌ها را پاک کند و کتاب و حکمت بیاموزد».
ابوحیان اندلسی در تفسیر خود «البحر المحیط» (۱/۳٩۳) در بیان معنی حکمت می‌نویسد: قال مجاهد: «الحکمة فهم القرآن»حکمت یعنی؛ فهم قرآن مجید؛ امام طبری رحمه‌الله می‌فرماید: از نظر ما قول صحیح چنین است که کلمۀ حکمت بر آن احکام الهی اطلاق می‌شود که فقط با تشریح پیامبر ج معلوم می‌گردند، و امام شافعی/می‌فرماید: من از یکی از اهل قرآن که پسندم بود شنیدم که حکمت نام سنت پیامبر ج است. فهم قرآن مجید و استفاده از آن چنان وابسته به حکمت یعنی سنت است که امام شاطبی/می‌فرماید: سنتی که تفسیر و شرح قرآن است هر کسی به آن عشق و علاقه داشته باشد قرآن مجید را می‌فهمد [۲۴].
و فراتر از آن قاضی ابوبکر ابن العربی مالکی/می‌فرماید: «هر لفظ قرآن مجید که از آن حکمی ثابت می‌شود مجمل است و تشریح آن وابسته به ارشادات پیامبر جاست، و اگر تفصیل آن را در شریعت جستجو کنیم حتماً خواهیم یافت و اگر فرضاً تشریح آن وجود نداشت در مقابل آن حکم مسئولیتی باقی نمی‌ماند» [۲۵].
با بیانات ائمه دین واضح و روشن گشت که فهم قرآن مجید ارتباط عمیقی و مهمی با سنت پیامبر ج دارد.
***
[۲۲] الموافقات، ۴/۲۴. [۲۳] الموافقات، ۴/۱۰. [۲۴] الموافقات، ج ۳. [۲۵] أحکام القرآن، ۱/۵.