مدارس تفسیری
با پیروزی شکوهمند دین اسلام و گسترش قلمرو حکومت اسلامی در عصر حضرت پیامبر ج و خلفای راشدینشاصحاب برای حفظ و انجام مسئولیت‌های مختلف استانداری، فرمانداری، قضاوت، تعلیم و تربیت به استان‌ها و شهرها فرستاده شدند که این افراد، علوم اسلامی را برای مردم آنجا به ارمغان بردند و در ضمن انجام وظایف محوله به بشر و ترویج علوم اسلامی نیز پرداختند.
و تابعین بزرگوار در بلاد مختلف اسلامی اقوال صحابهشرا فراگرفتند و نخستین مدرسۀ تفسیر در مکه و دومین مدرسۀ تفسیر در مدینه و مدرسۀ سوم در عراق پدید آمد.
مؤسس مدرسه تفسیر مکه حضرت عبدالله بن عباساست که حضرت شیخ الاسلام ابن تیمیه/می‌گوید: عالم‌ترین مردم به تفسیر، اهل مکه هستند؛ زیرا اصحاب ابن عباس‌اند از قبیل: مجاهد، عطاءبن ابی‌ریاح، عکرمه مولی‌ابن عباس، سعیدبن جُبیر و طاووس.
در مدینه منوره جمعی از اصحابشبه ترویج و نشر علوم اسلامی اشتغال داشتند ولی می‌توان گفت مؤسس مدرسۀ تفسیر، حضرت اُبی‌بن کعبساست.
و از علمای اهل مدینه در تفسیر می‌توان حضرت زیدبن اسلم، ابوالعالیه، محمدبن کعب قرظی و حضرت مالک بن انس رحمهم الله را نام برد.
بنیانگذار مدرسه تفسیر کوفه، حضرت عبدالله بن مسعودساست؛ زیرا حضرت امیرالمؤمنین عمربن خطاب س، ایشان را برای مسئولیت وزارت و به عنوان معلم به کوفه فرستاد.
در کوفه علمای زیادی از تابعین وجود داشت ولی معروف‌ترین علمای تفسیر عبارتند از: علقمه بن قیس، مسروق‌بن اجدع، اسودبن یزید، مره همدانی، عامر شعبی، حسن بصری و قتاده بن دعامه سدوسی [۱٧].
اتباع تابعین، تفسیر را از تابعین فراگرفتند و اقوال گذشتگانشان را گردآوری کردند و تفاسیری را تصنیف کردند، از جمله: سفیان‌بن عیینه، وکیع‌بن جراح، شعبه‌بن حجاج، یزیدبن هارون و عبدبن حمید. این مفسران زمینه را برای کار ابن جریر طبری فراهم کردند که تقریباً می‌توان گفت: مفسران پس از وی همواره سر سفرۀ او بودند؛ پس از آن علما و اندیشمندان در تفاسیرشان روش‌های مختلفی را پیش گرفتند [۱۸].
[۱٧] التفسیر والمفسرون، دکتر ذهبی، ۱/۱۰۰ تا ۱۰۱ با اندکی تغییر. [۱۸] علوم قرآن، دکتر صبحی صالح، نقل از ترجمه دکتر فشارکی، ۴۲۱.