(٩) تفسیر به رأی
با بیان مطالب گذشته معلوم شد که شیوۀ اصلی تفسیر قرآن مجید همان تفسیر قرآن با قرآن یا حدیث است، و نیز اگر معانی قرآن مجید با رعایت قواعد و دستورات زبان عربی و موافق با اصول شریعت بیان شود آن هم یکی از شیوه‌های درست تفسیر قرآن مجید می‌باشد.
ولی اگر در بیان مفهوم آیات قرآن، اصول شریعت و قواعد و دستورات زبان عربی رعایت نشود، این روش درست تفسیر قرآن گفته نشده بلکه تفسیر به رأی نامیده می‌شود.
و در سنن ترمذی روایتی نقل شده است که پیامبر اکرم ج می‌فرماید: «هر کس قرآن را با رأی خویش تفسیر کند که برای خود جایی در جهنم جستجو کند».
در اینجا مراد از علم یعنی دانستن قواعد زبان عربی و آگاهی به اصول و قوانین شرعی است و بدون شک کسی که به آن دو علم، آگاهی نداشته باشد برای او تفسیر نممودن قرآن مجید حرام است.
و علامه شاطبی در جلد سوم کتاب موافقات فرموده است: رأی بر دو قسم است:
۱- آنکه مطابق با کتاب الله و سنت رسول‌الله جو قواعد و دستورات زبان عربی است که از این رأی اعراض و تسامح کردن امکان ندارد.
۲- آن رأی که موافق دلایل شرعیه و قواعد دستورات زبان عربی نباشد، مسلماً چنین رأی قابل اهانت و رد است [۵٩].
امام ابوبکر جصاص رازی رحمه‌الله در احکام القرآن می‌فرماید: حضرت پیامبرجفرموده است که: «من قال في القرآن برأیه فأصاب فقد أخطأ»اگر شخصی قرآن را با رأی خود تفسیر کرد و درست گفت باز هم اشتباه کرده است. یعنی اگر کسی بدون بکارگیری اصول تفسیری بر اساس گمان و برداشت شخصی قرآن را تفسیر کرد مرتکب اشتباه شده است.
و اگر نه شخصی که مطالب آیات قرآنی را بر اساس معانی صحیح و آنچه که جمهور بر آن اتفاق دارند تفسیر کند قابل تعریف و تمجید و سزاوار پاداش و اجر است.
و خداوند متعال نسبت به چنین اشخاصی فرموده است: ﴿لَعَلِمَهُ ٱلَّذِينَ يَسۡتَنۢبِطُونَهُۥ مِنۡهُمۡۗ﴾[النساء: ۸۳]. «کسانى از آنان که آن را در مىیابند، [مصلحت] آن را مىشناختند».
***
[۵٩] الموافقات، ج ۳.