نگرشی به احادیث حوض

بحث چهارم: آيا تمامی پيامبران حوض دارند؟

آیا حوض یکی از ویژگی‌های رسول الله ج است یا همه‌ی پیامبران دارند؟

شارح طحاویه/ می‌گوید: «در احادیث آمده است که هر پیامبر حوضی دارد و حوض پیامبر ما ج از همه بزرگ‌تر و نوشندگان از آن بیشتر هستند» [۳۳].

شارح طحاویه به حدیثی اشاره دارد که ترمذی از طریق حسن، از سمره روایت کرده است که رسول الله ج فرمودند: «إِنَّ لِكُلِّ نَبِيّ حَوْضًا, وَإِنَّهُمْ يَتَبَاهَوْنَ أَيّهمْ أَكْثَر وَارِدَة, وَإِنِّي لَأَرْجُو أَنْ أَكُون أَكْثَرهمْ وَارِدَة». «هر پیامبر حوضی دارد و آنان افتخار می‌کنند که بیشتر از دیگران بر حوض خود وارد شونده داشته باشند و من امیدوارم که واردشوندگان بر حوض من از همه بیشتر باشند».

ابوعیسی می‌گوید: این حدیث غریب است و اشعث‌بن‌عبدالملک این حدیث را از حسن از رسول الله ج مرسلاً روایت کرده و در آن از سمره یادی نکرده است و آن صحیح‌تر است» [۳۴].

طبرانی در «الكبير» (۷/۲۵۶) از طریق سلسله‌ی آل سمره که سلسله‌ی ضعیفی است و بخاری در «التاريخ الكبير» (۱/۴۴) و ابن‌أبی‌عاصم در «السنة» (۷۳۴) این حدیث را از طریق حسن از سمره روایت کرده‌اند، و درباره‌ی سماع حسن از سمره اختلاف مشهوری وجود دارد و حسن مدلس است و اضافه بر آن در روایت این حدیث، عنعنه نموده و به سماع هیچ تصریحی نکرده است، لذا ترمذی درباره‌ی روایت حسن می‌گوید: آن مرسل و صحیح است.

حافظ‌ابن‌حجر/ می‌گوید: «مشهور است که حوض به پیامبر ما ج اختصاص دارد، لیکن ترمذی در حدیث سمره که مرفوعاً روایت کرده، آورده است که «هر پیامبری حوضی دارد» و افزود که موصول و مرسل بودن حدیث مورد اختلاف است و مرسل آن صحیح‌تر است. می‌گویم: که آن حدیث مرسل را ابن ‌أبی‌الدنیا با سندی صحیح، از حسن چنین آورده است که رسول الله ج فرمودند: «إن لكل نبي حوضا وهو قائم علی حوضه بيده عصا يدعو من عرف من أمته، ألا إنهم يتباهون أيهم أكثر تبعا، وإني أرجو أن أكون أكثرهم تبعا».

«هر پیامبری، حوضی دارد و عصا بدست بر حوض خود ایستاده و امت خود را که می‌شناسد فرا می‌خواند، بدانید که آنان افتخار می‌کنند که بیش از دیگران پیرو داشته باشند و من امیدوارم که از همه بیشتر پیرو داشته باشم». طبرانی این حدیث را از طریقی دیگر موصولا و مرفوعاً از سمره آورده است، البته در سند آن لین هست، ابن أبی الدنیا نیز با سندی که لین دارد از ابو سعید مرفوعاً چنین آورده است: «وكل نبي يدعو أمته ولكل نبي حوض فمنهم من يأتيه الفئام ومنهم من يأتيه العصبة ومنهم من يأتيه الواحد ومنهم من يأتيه الأثنان ومنهم من لا يأتيه أحد وإني لأكثر الأنبياء تبعاً يوم القيامة». «هر پیامبری امت خویش را فرا می‌خواند و همه‌ی پیامبران حوض دارند، نزد برخی گروه‌های زیادی می‌آیند و نزد بعضی فقط یک دسته و نزد بعضی یک نفر و نزد بعضی دو نفر می‌آیند و نزد بعضی هیچکس نمی‌آید و من در روز قیامت از همه بیشتر پیرو دارم».

اگر این ثابت باشد، حوضی که به پیامبر ما ج اختصاص دارد، کوثر است که آب نهر کوثر در آن می‌ریزد و نقل نشده که کسی نظیر آن را داشته باشد و در سوره‌ی کوثر خداوند به آن، بر رسول الله ج منت نهاده است [۳۵].

حدیث سابق ترمذی اضافه بر تدلیس حسن و آن هم از سمره که عنعنه نموده است، مسلسل بالعلل است و ارسالی که ترمذی ترجیحش داده است، در آن (سعید بن بشیرازدی) وجود دارد که او نیز متکلم فیه است، حافظ در «التقريب» درباره‌ی او می‌گوید: «ضعیف» و از آن گذشته، شیخ ترمذی (احمد بن محمد بن نیزک) نیز متکلم فیه است، ذهبی آورده که: ابن عدی درباره‌ی او می‌گوید: «في امره نظر» و دیگران به ناچار او را می‌پذیرند [۳۶]. و حافظ گفته است: «صدوق في حفظه شيء» [۳۷] .

لذا آلبانی/ درباره‌ی سند ترمذی می‌گوید: «این سند قابل حسن گفتن نیست، زیرا در آن سه علت وجود دارد...» و آن همان است که ما قبلاً یادآور شدیم، سپس افزوده است که اسناد طبرانی نیز ضعف دارد، البته برای حدیث دو شاهد موصول و یک شاهد مرسل نیز ذکر کرده است و در پی آن گفته است: «کوتاه سخن این‌که: این حدیث با توجه به مجموعه‌ی طرق آن، حسن و یا صحیح است. والله اعلم» [۳۸].

ابن قیم در تهذيب السنن نیز به این نظریه که هر پیامبر حوضی دارد، تمایل دارد [۳۹]. بنابراین درمی‌یابیم که این حدیث با مجموعه‌ی طرق آن، قوی و مفهوم آن تأیید می‌گردد، همان‌گونه که علامه‌ابن‌عثیمین/ می‌گوید: «خداوند با حکمت و عدل خویش همان گونه که به رسول الله ج حوضی عنایت کرده است تا مؤمنان امت ایشان از آن آب بنوشند، به هرکدام از پیامبران نیز حوضی می‌دهدتا پیروان مؤمن آنان، بهره‌مند شوند، لیکن حوض بزرگ، همان حوض رسول الله ج خواهد بود» [۴۰].

بنابراین حوض پیامبر ما ج بیشتر نوشنده دارد و اندازه‌ی آن از دیگران، بزرگتر و ذایقه‌اش شیرین‌تر است، بویژه که کوثر که آبش در آن حوض می‌ریزد، به ایشان اختصاص داده شده است، و هر پیامبری حوضی خواهد داشت که مؤمنان امتش از آن آب می‌نوشند، و پیامبر ما غریبه‌هایی را که از امت ایشان نیستند، از آن دور می‌کنند، زیرا پیروان خویش را با درخشش پاها و پیشانی که علامت اختصاصی این امت است و نشانه‌هایی دیگر، می‌شناسند، همان‌گونه که مسلم و غیره از ابوهریرهس روایت کرده‌اند که رسول الله ج فرمودند: «...وَإِنِّى لأَصُدُّ النَّاسَ عَنْهُ كَمَا يَصُدُّ الرَّجُلُ إِبِلَ النَّاسِ عَنْ حَوْضِهِ». «من مردم را از آن می‌رانم، همان گونه که کسی شتران دیگران را از حوض خود می‌راند». گفتند: یا رسول الله! آیا در آن روز ما را می‌شناسید؟ فرمودند: آری، شما سیمایی دارید که هیچ کدام از امت‌های دیگر ندارد، شما با پاها و پیشانی‌هایی درخشنده بر اثر وضو، نزد من خواهید آمد» [۴۱].

نكته:

حافظ بن حجر/ می‌گوید: حکمت آن که ایشان مردم را از حوض خویش می‌رانند، آن است که هر ملتی را به حوض پیامبرشان راهنمایی کنند، زیرا که قبلاً گفتیم که همه پیامبران حوض دارند و افتخار می‌کنند که پیروان بیشتری داشته باشند، پس این نشانه انصاف و مصلحت اندیشی ایشان، برای دیگر پیامبران است، نه این که از روی بخل ورزیدن به آب، آن را برانند و نیز احتمال دارد کسانی را که لیاقت نوشیدن از آب حوض را ندارند، از آنان می‌رانند، والعلم عندالله تعالی» [۴۲].

[۳۳] شرح العقيدة الحاوية ص: ۲۲۸. [۳۴] ترمذی، کتاب القيامة، باب ما جاء في صفة الحوض، (۲۴۴۳). [۳۵] فتح الباري ۱۱/۵۶۸. [۳۶] ميزان الاعتدال ۱/۲۹۶. [۳۷] التقريب ص: ۹۸. [۳۸] الصحيحه: (۱۵۸۹) با اندکی تلخیص. [۳۹] تهذيب السنن، حاشیه عون الـمعبود ۱۳/۵۷. [۴۰] شرح العقيدة الواسطية ۲/۱۵۹. [۴۱] مسلم – کتاب الطهارة – (۲۴۷). [۴۲] فتح الباري ۱۱/۵۷۷.