نگرشی به احادیث حوض

اما حوض همان کوثر است یا خیر؟

قرطبی/ می‌گوید: «مفسران درباره‌ی کوثری که به رسول الله ج عنایت شده است، اختلاف نظر دارند و در این باره ۱۶ نظریه وجود دارد: ۱- کوثر نهری است در بهشت... ۲- کوثر همان حوض رسول الله ج در میدان محشر است، این نظریه عطاء است، در صحیح مسلم از انسس روایت شده است که: «ما نزد رسول الله ج بودیم که ایشان لحظه‌ای به خواب رفتند و سپس سر خویش را بلند فرمودند و لبخندی زدند، گفتم: یا رسول الله! از چه می‌خندید؟ فرمودند: لحظه‌ای قبل بر من سوره‌ای نازل گشت، سپس چنین تلاوت فرمود: ﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ ١ فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَٱنۡحَرۡ ٢ إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ ٱلۡأَبۡتَرُ٣﴾ [الکوثر: ۱-۳]. و سپس فرمودند: آیا می‌دانید کوثر چیست؟ گفتیم: خدا و رسولش بهتر می‌دانند. فرمودند: «آن، نهری است که پروردگارم به من وعده داده است، بر آن خیر کثیری هست، آن حوضی است که امت من روز قیامت بر آن وارد می‌شوند، ظرف‌های آن به تعداد ستارگان است، برخی از حوض باز داشته می‌شوند، می‌گویم که: او از امت من است، می‌گویند: تو نمی‌‌‌دانی که پس از تو چه کرده است» [۶۰].

احادیث درباره‌ی حوض در میدان محشر بسیار است و ما آن را در کتاب «التذكرة» [۶۱] آورده‌ایم و خلفای اربعه ایشان رضوان الله علیهم بر چهار گوشه‌ی آن قرار دارند و هرکس با یکی از آنان دشمن باشد، آن دیگری نیز به او آب‌ نمی‌دهد [۶۲] و در آنجا کسانی را که از حوض باز داشته می‌شوند ذکر کرده‌ایم... و می‌توان هم آن نهر و هم حوض را، کوثر نامید، به خاطر کثرت وارد شوندگان و نوشندگان از امت محمد ج و نیز نظر به خیر کثیر و آب کثیری که دارد...».

قرطبی پس از ذکر اقوال، می‌گوید: «صحیح‌ترین نظریه در این باره نظریه‌ی اول و دوم است، زیرا از رسول الله ج نصی درباره‌ کوثر وجود دارد» [۶۳].

حافظ ابن حجر/ می‌گوید: «کوثر نهری است در بهشت که آب آن در حوض می‌ریزد و خود حوض را نیز کوثر می‌گویند، زیرا که سرچشمه‌ی آن است، و مسلم به روایت ابوذرس آورده است که: «دو میزاب از بهشت در آن می‌ریزد» و حدیث ثوبان نیز آن را تأیید می‌کند و در حدیث ابن مسعودس به روایت امام احمد، [۶۴] آمده است که: «نهری از کوثر در حوض گشوده می‌شود» [۶۵].

حافظ ابن کثیر/ می‌گوید: «در وصف حوض روز قیامت آمده است که: «دو میزاب از آسمان از نهر کوثر در آن می‌ریزد...» [۶۶]. و در وصف کوثر آمده است که: «آب آن از عسل شیرین‌تر و از برف سفیدتر است» [۶۷]. و این برخی از ویژگی‌های حوض است، بنابراین حوض محل جمع شدن آب‌هایی است که از نهر کوثر فرو می‌ریزد، پس آن چیزی یر از کوثر است، گرچه سرچشمه‌ی آن همان کوثر است، والله اعلم.

[۶۰] مسلم، الصلاة: (۴۰۰). [۶۱] التذكرة ۱/۴۶۱. [۶۲] ذهبی، الميزان ۱/۱۶۰، حافظ، اللسان تحت ترجمه‌ی: ابراهیم بن عبدالله المصیصی، یکی از متروکین و نگا: الـمجروحين ۱/۱۵۱. [۶۳] الجامع لأحكام القرآن ۲۰/۱۹۸-۲۰۰ با اندکی تفاوت. [۶۴] الـمسند ۶/۳۲۸، شماره: (۳۷۸۶) محقق آن گفته است: إسناده ضعيف. [۶۵] فتح الباري ۱۱/۵۶۷ با اندکی تفاوت. [۶۶] تفسیر ابن کثیر ۴/۷۲۱. [۶۷] ترمذی: (۲۲۶۱)، ابن ماجه: (۴۳۳۴).