اولا: صبر بر تکلیف‌های شرعی
خداوند عز وجل می‌فرماید: ﴿وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ لَنُبَوِّئَنَّهُم مِّنَ ٱلۡجَنَّةِ غُرَفٗا تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَاۚ نِعۡمَ أَجۡرُ ٱلۡعَٰمِلِينَ ٥٨ ٱلَّذِينَ صَبَرُواْ وَعَلَىٰ رَبِّهِمۡ يَتَوَكَّلُونَ ٥٩﴾[العنکبوت: ۵۸ – ۵۹]. و منظور از صبر بر تکلیف‌های شرعی یعنی نگه داشتن نفس بر اطاعت خداوند و باز داشتن آن از معصیت پروردگار.
خداوند می‌فرماید: ﴿وَٱتَّبِعۡ مَا يُوحَىٰٓ إِلَيۡكَ وَٱصۡبِرۡ حَتَّىٰ يَحۡكُمَ ٱللَّهُۚ وَهُوَ خَيۡرُ ٱلۡحَٰكِمِينَ ١٠٩﴾[یونس: ۱۰۹]. «و از آنچه به تو وحى مىشود، پیروى کن و شکیبایى ورز تا آنکه خداوند داورى کند. و او بهترین داوران است».
خداوند در سوره‌ی فرقان هنگامی که عباد الرحمان (بندگان خاص خدا) را توصیف نمود و همچنین اعمالی که بوسیله‌ی آن سزاوار چنین توصیفی شده‌اند، بیان فرمود که آنان بخاطر صبر شان بر تکلیف شرعی به این مقامات عالی بهشتی رسیده‌اند ﴿أُوْلَٰٓئِكَ يُجۡزَوۡنَ ٱلۡغُرۡفَةَ بِمَا صَبَرُواْ وَيُلَقَّوۡنَ فِيهَا تَحِيَّةٗ وَسَلَٰمًا ٧٥﴾[الفرقان: ۷۵]. «اینان به [پاس] آنکه بردبارى کردند به مرتبتى بلند پاداش مىیابند و از [دعاى] خیر و سلام در آنجا برخوردار گردند».
پس هرکس خواهان پاداش اعمال صالح است باید بر ادای آن صبر داشته باشد، امام ابن کثیر/ می‌فرماید: صبر بر دو نوع است: صبر بر ترک حرام و گناه و صبر بر انجام طاعت و عبادت. و دومی ثوابش بیشتر است، زیرا که آن مقصود است.
اما صبر سوم همانا صبر بر بلاها و مصیبت‌ها است، که همانا مانند استغفار از عیوب واجب می‌باشد [۵۷].
بنابراین، بر مسلمان واجب است که برای انجام دستورات الهی و اجتناب و دوری از نواهی، با نفس خویش مجاهدت و صبر نماید و نفس خویش را به پاداش بزرگی که در انتظارش می‌باشد، آرامش خاطر وعده دهد، زیرا که نفس انسان بر فرار از قید و بند سرشته شده است. خداوند می‌فرماید: ﴿رَّبُّ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ وَمَا بَيۡنَهُمَا فَٱعۡبُدۡهُ وَٱصۡطَبِرۡ لِعِبَٰدَتِهِۦۚ هَلۡ تَعۡلَمُ لَهُۥ سَمِيّٗا ٦٥﴾[مریم: ۶۵]. «[اوست] پروردگار آسمان‌ها و زمین و آنچه بین آن دو است، پس او را پرستش کن و بر عبادت او پایدارى ورز. آیا همنامى براى او مىشناسى؟»
همانگونه که مسلمانان ملزم هستند که یکدیگر را به صبر بر طاعت خداوند سفارش دهند، باید یکدیگر را بر تحمل و برداشت نمودن تکالیف و ادای آن با رضایت کامل سفارش دهند، و این کار جز با دو امر میسر نخواهد شد، یکی: حب و دوستی الله و دیگر: ترس و خشیت الهی. پس با محبت و خشیت به فرمان خداوند به مراد و مقصود مان میرسیم. ثواب و پاداش صبر بر تکلیف شرعی بر حسب اختلاف اعمال و احوال فرق دارد، گاهی این پاداش چنان مضاعف می‌گردد که به پاداش پنجاه شهید می‌رسد، و این در زمان غربت دین و نبود یار و مددکار می‌باشد.
زمانی که حال شخص متمسک به دین، مانند کسی است که اخگر گرمی را در کف دستش نگه داشته است، عبدالله بن مسعودس از رسول خداص روایت می‌کند که فرمود: «همانا شما زمانی در پیش رو دارید که زمان صبر است، برای کسی که متمسک به دین باشد پاداش پنجاه شهید از شماست» [۵۸].
پر واضح است که جایگاه شهید در بالاترین مقام است، پس اجر و پاداش پنجاه شهید از صحابه رسول الله چگونه خواهد بود؟! و مانند این روایتی است که معقل بن یسارس از رسول خداص روایت نموده که فرمود: «پاداش عبادت در هرج و فتنه همانند هجرت بسوی من است» [۵۹].
این حدیث بر عظمت و بزرگی عبادت در ایام فتنه و دوری مردم از دین دلالت دارد.
[۵۷] تفسیر ابن کثیر(۱/۲۸۵) [۵۸] معبم طبرانی، وآلبانی آن را (در صحیح الجامع۲۲۳۴) صحیح دانسته است. [۵۹] مسند احمد (۲۴/۴۷) و صحیح مسلم (۲۹۴۸).